Innovatie met effect

Twee maanden geleden konden we het al lezen in het Dossier Bibliotheken van het Ministerie van OCW:

Minister Plasterk heeft de afgelopen maanden belangrijke stappen gezet op weg naar versterking en vernieuwing van de openbare bibliotheeksector. Op 21 oktober 2008 heeft hij de Kamer daarover schriftelijk geïnformeerd.
Een van de stappen betreft de afspraak met IPO en VNG om een adviescommissie nog dit jaar een innovatieprogramma 2009-2012 te laten opstellen.

Het zal de meeste collega’s niet ontgaan zijn dat dit rapport inmiddels is gepubliceerd onder de titel ‘Innovatie met effect’. Jan en Wouter besteedden er al aandacht aan op hun weblogs en Wim Keizer gaf in zijn Nieuwsbrief Nieuw Bibliotheekwerk uitgebreid commentaar op het document.

Ik verzucht wel eens dat de ‘wereld aan rapporten ten onder gaat’ maar constateer in dit geval dat het 30 pagina’s tellende advies een mooie samenvatting is van rapporten die eerder dit jaar verschenen (De Agenda voor de toekomst, De Openbare Bibliotheek tien jaar van nu en De Klant is Koningin bijvoorbeeld). Je kunt het document daarom lezen als een, uhm, minister.

Als je de bewuste rapporten hebt gelezen komt de inhoud van Innovatie met Effect dus niet echt als een verrassing, maar het geeft je wel goed inzicht in de wegen die de sector als geheel waarschijnlijk zal gaan inslaan. Ik vind het, net als het bestuur van de VOB, knap dat de Commissie Calff dit advies in twee maanden tot stand heeft gebracht. Het is een gedegen advies. Na lezing kan ik alleen maar zeggen dat de meeste zaken die ik persoonlijk belangrijk acht voor de toekomst van bibliotheken in het document zijn opgenomen. Natuurlijk nog niet allemaal uitgewerkt, maar de theoretische fundering ligt er toch maar mooi.

Of deze basis genoeg zal zijn voor een glorieuze toekomst van bibliotheken zal de komende jaren moeten blijken. Net als Jan heb ik daar vaak genoeg twijfels over. Op papier lijken dingen altijd mooier en haalbaarder dan ze zijn.

Innovatie ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om de bereidheid ervaring en kennis met elkaar te delen en om de mogelijkheid geïnspireerd te raken. Bibliotheekmedewerkers moeten deel uit willen maken van de bibliotheek van de 21e eeuw. Daarom hoort bij een innovatieprogramma ook de programmatische context waarbinnen gereflecteerd kan worden op innovatie.

Dat is mooi gesteld maar of het er in de praktijk ook van zal komen? Er is altijd zoveel gesteggel over van alles en nog wat: er zijn de afgelopen decennia al veel mooie initiatieven gesmoord in oeverloos polderoverleg. Ik zou het knap vinden als dat in de komende jaren opeens zou veranderen. Het vraagt enerzijds namelijk om een harde hand en anderzijds om veel vrijheid. De sector kennende zal ook daar weer lang over gepraat worden. In de begroting van het advies is tien procent van het geld gereserveerd voor vrije ruimte. Je kunt alleen maar hopen dat die vrije ruimte goed benut zal worden want laten we eerlijk zijn: er zijn in de loop van de tijd al veel mooie dingen van de grond gekomen, maar er is ook heel veel mis gegaan.

Om maar eens een voorbeeld te noemen van dat laatste: sommige (informatie-) systemen zijn uitgegroeid tot draken waar de sector behoorlijk mee in de maag zit. Ze werden op maat gebouwd en gepresenteerd en vervolgens enthousiast geïmplementeerd terwijl mensen met kennis van zaken al hadden kunnen inschatten dat zo’n systeem de plank zou misslaan. Toegegeven: het is erg moeilijk om systemen op te leveren die de snelle digitale ontwikkelingen kunnen bijbenen maar het is schrijnend om te zien hoeveel mensen zich laten verblinden door flitsende presentaties. Als een internetbedrijf een verzoek tot ‘meer 2.0’ uitwerkt door een website een nieuw, kleurig jasje te geven en een complete vergadering zit instemmend te knikken: dan weet je hoe laat het is.

Ook mooi gesteld in het advies is het model van de Collectie Nederland (pagina 20) Ik begrijp heel goed dat het echt niet anders kan om rekening te houden met licenties van digitale collecties en afgeschermde toegang. Dat zijn geen dingen die je naast neer kunt leggen. Je kunt alleen maar hopen dat die collectieve licenties er inderdaad komen en dat we er in zullen slagen al onze leden toegang te bieden.
Aan de andere kant moet je je ook afvragen in welke mate je daar nog in moet investeren. Mensen zijn dol op kwaliteit maar verafschuwen drempels. Het is daarom dat ik ook hoop dat Open Access snel genoeg zal groeien om als volwaardig alternatief te kunnen fungeren. Het is daarom dat ik me altijd zo sterk maak voor online vindbaarheid. Gelukkig heeft de Commissie dat aspect ook opgenomen in het advies, zij het iets minder prominent dan ik had gehoopt.

Maar dat terzijde. Genoeg kanttekeningen zo. Het gaat nu om de toekomst. Daar passen de termen vooruitzien en hoop bij. Ik hoop dan ook oprecht dat de fundering die het advies biedt precies de basis is die het gevoel van urgentie binnen de sector nodig heeft. Ik hoop dat iedereen ‘met een hart voor de zaak’ het zo zal beschouwen.