Staan Nederlandse Bibliotheken open voor FabLabs?

14 april 2014

Het archief met artikelen van Bibliotheekblad is ‘achter een slotje verdwenen‘. Omdat ik graag wil dat alles wat ik schreef over bibliotheken online vindbaar blijft plaats ik artikelen uit het verleden alsnog op Mijns Inziens. Deze is van januari 2013…


Op Wikipedia wordt een FabLab (afkorting van het Engelse Fabrication Laboratory) omschreven als ‘een coöperatieve werkplaats waar uitvinders en ontwikkelaars gebruik kunnen maken van een collectieve infrastructuur’.  FabLab Enschede omschrijft het concept als ‘een laagdrempelige, openbare, digitaal aangestuurde werkplaats waar iedereen uit onze samenleving de mogelijkheid krijgt om zijn idee om te zetten tot realiteit: een zelfontwikkeld product’.  Het idee voor FabLabs (ook wel Maker Spaces of Hacker Spaces genoemd) ontstond rond 2005 in het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Sindsdien zijn er wereldwijd tientallen FabLabs opgericht, waaronder veertien in Nederland.

Tot voor kort werden bibliotheken nauwelijks geassocieerd met FabLabs, maar daar begint verandering in te komen. Zo besteedde Library Journal  in het najaar van 2012 uitgebreid aandacht aan het onderwerp, in de reeks The Makings of Maker Spaces (waarin wordt verwezen naar verschillende FabLabs in Amerikaanse bibliotheken), evenals  het blog ALA TechSource, van de American Library Association. In Nederland was het Jeroen de Boer, van Bibliotheekservice Fryslân, die er recentelijk over schreef in het artikel BiblioLab: van transactie naar transformatie. Deze artikelen (zie ‘Meer lezen’) helpen je bij het begrijpen van de dwarsverbanden. Jeroen:

Een FabLab is een context waarbinnen het maken, verbeelden, spelen en experimenteren wordt bevorderd. Dit leidt tot nieuwe producten en projecten, maar ook tot nieuwe vormen van samenwerking. Vertaald naar de bibliotheek heb je het dan over een andere soort dienstverlening. Waar het nu immers hoofdzakelijk draait om transactie (in- en uitlenen van boeken, vraag en antwoord) kan het straks draaien om transformatie: de bibliotheek is een plek waar daadwerkelijk verandering optreedt in blikveld en gedachten, die kunnen leiden tot nieuwe verbindingen tussen mensen, materialen en ideeën.

Er zijn –bij mijn weten- nog geen bibliotheken in Nederland die als gastheer fungeren voor een FabLab, of die er nauw mee samenwerken. Het is evenmin zo dat er al veel discussie is over de vraag of bibliotheken dat überhaupt zouden moeten willen. Het is nog niet wat je noemt een ‘hot item’ op bibliotheekcongressen. Dat zegt echter niet zo veel. Het duurde in het verleden ook enige tijd voordat gratis internet in bibliotheken stof deed opwaaien. Of het faciliteren van game-evenementen. Het omhelzen van sociale media. Of het uitlenen van stripboeken.

Wellicht horen FabLabs niet thuis in dit rijtje, maar dat is ook niet waar het om gaat. Het gaat, zoals Jeroen stelt, om nieuwe vormen van samenwerking, en om het bedienen van de gemeenschap. De vragen die de gemeenschap stelt veranderen mee met de ontwikkelingen rondom technologie en informatie. Zo werd de vraag waar een bepaald boek is te vinden op zeker moment aangevuld met de vraag hoe je zoekt binnen een bepaalde database. Inmiddels willen mensen weten of er van die database ook een app beschikbaar is. En straks? Straks willen ze die app misschien zelf samenstellen, bijvoorbeeld met bibliotheekboeken die ze zelf in twee minuten hebben ingescand. De huidige technologie is daar in ieder geval al prima toe in staat. Binnen FabLabs wordt gewerkt aan dit soort technologie, vanuit de open gedachte dat alle kennis gedeeld moet worden. Daar kunnen bibliotheken hun voordeel mee doen.  Samenwerking met FabLabs biedt niet alleen veel mogelijkheden op het gebied van innovatie van media-educatie en de ontmoetingsfunctie; het schept ook ruimte voor nieuwe toepassingen van technologie in het gebouw en de dienstverlening. Een 3D-printer die door je publiek wordt samengesteld, in een ruimte die je als bibliotheek faciliteert, kan natuurlijk ook gebruikt worden door datzelfde publiek. Boeken uit het publieke domein die eenmaal gescand zijn, kunnen worden ontsloten worden via het web, zodat derden er ook profijt van hebben. Je kunt vele kruisbestuivingen bedenken.

Zelf begon ik de potentie van samenwerking tussen FabLabs en bibliotheken op waarde te schatten na twee bijeenkomsten met het in oprichting zijnde FabLab Goes, vorige zomer. De jonge vertegenwoordigers van dát lab namen zelf het initiatief om een delegatie van Bibliotheek Oosterschelde,  en een groep mensen uit het onderwijs in de regio, met behulp van demo’s en presentaties te informeren over de mogelijkheden. Werkelijk iedereen was enthousiast. De leraren zagen in het lab een ideaal verlengstuk van het klaslokaal en praktijkopdrachten. De jongens van FabLab Goes beschouwden de bibliotheek als ideaal locatie voor contacten met het publiek en het onderwijs. De bibliotheekmedewerkers, ten slotte, herkenden een interessante kapstok voor bijvoorbeeld media-educatie in het plan. Praktische bezwaren kwamen nauwelijks ter tafel. En ook niet onbelangrijk: de kosten bleken mee te vallen. Er bestaan grote FabLabs die tonnen hebben gekost, maar je kunt ook kleinschalig beginnen, met een mobiel startpakket. Met 2500 euro kun je bij wijze van spreken aan de slag.

Misschien past een FabLab niet bij iedere bibliotheek, maar het concept verdient het zonder meer om verkend te worden, zeker door de wat grotere bibliotheekorganisaties. Het besef dat er open gemeenschappen zijn, die technische kennis in huis hebben én die staan te popelen om samen te werken zou eigenlijk al voldoende motivatie moeten zijn. Investeren in de gemeenschap met hulp van de gemeenschap zelf: dat is toch prachtig? Het is in ieder geval een mooie kans.

Meer lezen:
* BiblioLab: van transactie naar transformatie 
* Presentatie Goes van Pieter van der Hijden op Slideshare
* Fablabs en bibliotheken: een sympathieke combinatie
* Fablab.nl
* The Makings of Maker Spaces, Part 1: Space for Creation, Not Just Consumption
* What is a Makerspace? Creativity in the Library
* Hacker Values ≈ Library Values

@

Foto: FabLab Amsterdam