Ondertussen in Middelburg: bibliotheekvernieuwing als kind van de rekening

Dat ik er een paar jaar geleden mijn ontslag nam zegt ook veel over mij. Ik gedroeg me soms als ongeleid projectiel en begreep toen ook wel dat ik of een pas op de plaats moest maken of moest vertrekken. Ik koos uiteindelijk, om meerdere redenen, voor het laatste. Een van de belangrijkste redenen was mijn constatering dat de inhoudelijke kant van het werk het veld keer op keer moest ruimen voor politieke belangen en het subsidie-infuus. Daarvan zou je kunnen zeggen dat het nu eenmaal zo werkt, maar ik vond toen -en vind dat nog steeds- dat je ontzettend veel kunt bereiken met weinig middelen, als je daar de ruimte maar voor krijgt. Als je maar keuzes durft te maken. Die keuzes werden uiteindelijk inderdaad gemaakt, maar dan in het voordeel van de bestaande structuren. Op zo’n moment weet je wat je te doen staat, als medewerker in loondienst.

Hoeveel ik ook hield van mijn werk en van het instituut: ik heb nooit spijt gekregen van mijn ontslag. Er waren gelukkig genoeg goede mensen die mij hielpen het hoofd boven water te houden en die daarbij ook nog eens rekening hielden met mijn -in het vak nog niet al te breed geaccepteerde- wensen rondom het uitvoeren van projecten. Bovendien bood de status van ZZP’er mij de kans dingen te doen die ik ook maar wat graag had gedaan in loondienst van de bibliotheek.

Dat betekent niet dat de ontwikkelingen bij de Zeeuwse Bibliotheek mij niet meer aan het hart gingen, na mijn vertrek. In mijn laatste maanden bij de organisatie was ik bijvoorbeeld nauw betrokken bij een samenwerkingsproject tussen de ZB, de Zeeuwse media en Scoop. Aanvankelijk geloofde ik niet dat het iets zou worden tussen die partijen, maar gaandeweg leerde ik dat er veel meer goede wil was dan ik had durven hopen. De potentie was wel degelijk aanwezig. Het project weerhield me er bijna van om ontslag te nemen, ware het niet dat het intern niet de ruimte kreeg die het nodig had. Er waren tenslotte wel meer projecten ‘binnengesleept’ en voor de uitvoer daarvan was nu eenmaal niet voldoende formatie beschikbaar. Dan weet je het weer wel. Je doet dingen dan alleen nog maar opdat ze kloppen op de formulieren van subsidieverstrekkers en opdat de mensen aan de top er trots over kunnen vertellen in jaarverslagen en persberichten. Het belang van de klant, de beroepseer van de medewerker en de toekomst van het instituut zijn in zo’n context van ondergeschikt belang of helemaal niet van belang. Ik vertrok dus toch.

Drie jaar later kijk ik vol ongeloof naar de ontwikkelingen bij mijn oude werkgever. De waarheid is dat ik minstens de helft niet overzie omdat het achter de schermen gebeurt, maar daar waar ik kan volg ik de berichtgeving op de voet. Ik kan maar een ding constateren: die belangen van klant en medewerkers, en de (vakinhoudelijke) toekomst van de bibliotheek zijn nog veel verder op de achtergrond geraakt.

Als ‘organisatie in bedrijf’ stoomt de bibliotheek gewoon door, maar wat is er achter de schermen veel gebeurd. In de loop van die periode zijn een aantal (voor zover ik weet prima) afdelingshoofden weer net zo snel van het toneel verdwenen als ze kwamen. Mijn oude afdelingshoofd is inmiddels ook weg. Dat vind ik kwalijker dan menigeen denkt. Het mag dan zo zijn dat ik juist met haar soms botste over de benadering van projecten maar dat betekent niet dat ik vind dat de bibliotheek zonder zulke mensen kan. Met haar verdwenen er ook een paar decennia interne bibliotheekervaring en ‘liefde voor een instituut op beslissingsniveau’ uit de gelederen van de ZB.

In de tussentijd trok Scoop in bij de bibliotheek, na een grootscheepse verbouwing. De bibliotheek kreeg een jaar lang een dame als interim waarvan ik tot op de dag van vandaag niet weet wat zij voor de organisatie heeft gedaan of betekend. Toen kwam er weer een interim, die eerst al een paar jaar in de Raad van Toezicht van de bibliotheek had gezeten. Die man heb ik nooit ontmoet, maar hij kreeg binnen een paar weken eens staande ovatie van de bibliotheekmedewerkers. Ik vond dat zeer opmerkelijk, maar toen ik er bij verschillende oud-collega’s naar vroeg werd me wel duidelijk waarom hij dat applaus kreeg. Ik hoorde dat de mensen gewoon moe zijn van alle onduidelijkheid, van het uitblijven van een bemoedigende visie en missie, én van het weinig transparante getouwtrek achter de schermen. Ze willen gewoon graag hun werk goed doen en daadwerkelijk middenin de samenleving staan. Doorpakken op de digitale bibliotheek. De klanten die zijn overgebleven écht van dienst zijn. De harten van klanten die zijn afgehaakt herwinnen. Dat is wat de meeste mensen die in de bieb werken diep van binnen willen. Dat waren blijkbaar de aspecten die deze interim durfde te benoemen. Of dat ook de reden is dat hij binnen drie maanden alweer kon vertrekken zullen we wel nooit weten, maar het voelt niet goed, zoveel is wel zeker.

Er is nu weer een nieuwe interim. Als je mag afgaan op zijn cv is het iemand die vaker ‘met dit bijltje heeft gehakt’. ‘Ontstoppen’ is een van zijn specialiteiten. Maar uit de vacature van vorige week bleek al wat zijn CV bevestigt: deze man is niet aangetrokken voor de vakinhoudelijke kant van het bibliotheekvak, maar voor het in goede banen leiden van een fusie. Je kunt alleen maar hopen dat er op korte termijn weer wel iemand komt met veel bibliotheekervaring, maar als je ziet welke keuzes de raden van toezicht en de politiek keer op keer maken, dan kun je toch weinig anders dan constateren dat alle vraagstukken rondom bibliotheekvernieuwing al veel te lang veel te weinig aandacht krijgen en dat er vooralsnog niets is dat er op wijst dat daar verandering in komt.

Ik mag er dan allemaal weinig van snappen: ik maak me toch zorgen. Zoals een autofabriek eigenlijk niet kan zonder een directeur die verstand heeft van auto’s, zo kan een bibliotheek niet zonder directeur die affiniteit heeft met bibliotheken. Althans: het kan wel, maar de vraag is of het wel zo goed is. Die vraag is zeker gerechtvaardigd als een managementteam ook niet meer volledig uit mensen bestaat die die affiniteit (nog) wél hebben.

Deze kwestie baart niet alleen zorgen; hij maakt ook nieuwsgierig. Wat zijn nu precies alle belangen en van wie? Wat is het werkelijke grote plan? Welke mensen helpen elkaar en waarom? Als je daar eens een boompje over opzet in de kroeg, bij kenners van het Zeeuwse circuit, dan wordt je nog net niet uitgelachen. “Jij bent toch altijd van de complottheorieën, bralbeer? Ga maar eens naar die oesterpartij, dan weet je alles”. Het maakt dat je zou willen dat er een Zeeuwse variant van Theyrule.net bestond, die alle dwarsverbanden blootlegt. Dat Big Wobbing gewoon de standaard zou zijn van journalistiek. Dan zou je tenminste met droge ogen kunnen beweren dat je er vertrouwen in hebt. Of dat je het snapt. Daar kan nu geen sprake van zijn.

Gerelateerd:
Werken in de bieb? Dat doe je voor je lol!
Over idealen, teleurstelling en de gevestigde orde
Het leven na de wending

@

Afbeelding: The Gross Clinic, van Thomas Eakins (Bron: WikiMedia Commons)