Een tegengeluid: de lancering van OpenBibliotheken.nl

02 april 2012

In het verleden sprak ik met Jeroen de Boer (en anderen) vaak over auteursrechten, vrijheid van informatie en de rol van bibliotheken op het web zoals het nu is. We waren het er over eens dat het tijd is voor een tegengeluid. Dat tegengeluid krijgt onder meer gestalte in de vorm van de website OpenBibliotheken.nl, die dankzij anderen vrij snel gerealiseerd kon worden. Ontwikkelaar Jelle noemt het platform nog helemaal ‘Alfa’, maar wij presenteren ‘m ondanks dat alvast met trots en plezier. Bijgaand het persbericht:

De aanleiding
De vrijheid van het internet staat onder druk en het (her)gebruiken van auteursrechtelijk beschermd materiaal wordt de consument steeds lastiger gemaakt. Daarnaast wordt ook aan het publieke domein getornd, bijvoorbeeld met verlenging van de termijn van naburige rechten op geluidsdragers met 20 jaar. Deze ontwikkelingen stellen openbare bibliotheken voor een dilemma. Willigen zij de eisen van de uitgevers in en wordt gekozen voor een gereguleerd web, of staan zij pal voor netneutraliteit en daarmee voor vrije toegang tot informatie? //openbibliotheken.nl  wil op kleine schaal een voorbeeld stellen en laten zien hoe die vrije toegang eruit ziet.

Intellectuele eigendomsrechten zijn een groot goed. Ze maken het mogelijk dat schrijvers, ontwerpers, muzikanten en andere creatieven van hun werk kunnen leven. Informatieprofessionals respecteren de belangen van auteursrechthebbenden. In het bijzonder die van ‘auteurs’ (schrijvers, muzikanten, filmmakers etc.) wier creativiteit een zekere mate van financiële compensatie verdient. Informatieprofessionals respecteren óók de belangen van hun cliënten: de gebruikers van hun diensten. Het zijn hun collega’s, medewerkers en studenten van onderwijsinstellingen, domeinspecialisten en in het geval van openbare bibliotheken elke burger.

Voor bibliotheken is het momenteel niet mogelijk om digitale content zonder toestemming door te leveren. Er moet met rechthebbenden onderhandeld worden over de voorwaarden en de prijs. In Nederland, maar ook in de Verenigde Staten, is het daarom voor bijvoorbeeld openbare bibliotheken niet mogelijk om veel actuele e-boeken aan hun gebruikers digitaal uit te lenen, hoewel dit technisch prima mogelijk is. Uitgevers zijn bevreesd voor een dalende af- en omzet. Wereldwijd kunnen bibliotheken van (kleine) universiteiten en hogescholen zich de licenties van, voor hun personeel en studenten belangrijke tijdschriften, niet veroorloven. Zeker wanneer het onderzoek waarop deze publicaties betrekking hebben met publieke middelen is betaald, is dit een onwenselijke situatie.

De strijd om behoud van de bestaande orde, gestoeld op het auteursrecht dat in de fysieke orde goed werkte maar in de digitale faalt, zal vergeefs blijken. Er moet aangehaakt worden bij nieuwe (verdien)modellen die aansluiten bij het open en vrije karakter van het internet. Voor een deel zijn die modellen er al. Mede door toedoen van informatieprofessionals wordt er geëxperimenteerd, ook door sommige uitgeverijen, met publiceren in open access. De kosten worden daarbij door de auteur of een fonds vooraf vergoed of met een inzamelingsactie onder sympathiserende gebruikers gedekt. Auteurs staat het vrij om geheel of gedeeltelijk af te zien van hun auteursrechten om verspreiding en hergebruik van hun werk te stimuleren. Zij kiezen ervoor zo een naam op te bouwen die zich uiteindelijk, als het moet langs andere weg, uitbetaalt.

Alternatieven voor de bestaande orde zijn er. Ze sluiten aan bij de openheid en vrijheid (wat niet altijd hetzelfde is als gratis beschikbaar) die het internet, en die menselijke communicatie kenmerkt. Informatieprofessionals kunnen in de huidige omstandigheden, met bedreigingen van de internetvrijheid (netneutraliteit) die steeds meer synoniem wordt met de informatievrijheid, niet ‘neutraal’ aan de kant blijven staan. Er is een politieke en economische strijd gaande die burgerlijke vrijheden dreigt in te perken. Geen partij kiezen is ook partij kiezen. Wie van informatie zijn specialisme heeft gemaakt, dient partij te kiezen voor openheid en internetvrijheid. Ook als dat gevestigde belangen aantast. Maak informatie zo vrij mogelijk, en maak bibliotheken zo open mogelijk.

De website
De website //openbibliotheken.nl is op maandag 2 april 2012 gelanceerd. Op deze site, een onafhankelijk initiatief van informatieprofessionals Jeroen de Boer en Edwin Mijnsbergen, kun je zoeken naar boeken, muziek, films en andere media, uit open bronnen die in de reguliere catalogi van openbare bibliotheken vaak niet worden ontsloten. Een overzicht van die bronnen is te vinden via //openbibliotheken.nl/#bronnen.

Open Bibliotheken is geen initiatief van bestaande bibliotheekorganisaties, maar weet zich gesteund door bijna 200 vakgenoten, onder wie Michel Wesseling, voorzitter NVB, Frank Huysmans, hoogleraar bibliotheekwetenschap en Mark Deckers, Bibliothecaris van het Jaar 2011, die een petitie ondertekenden op //jeroendeboer.net/petitie-internetvrijheid-en-bibliotheken-vob-acta.

OpenBibliotheken.nl is ook te vinden op:
Facebook: //www.facebook.com/OpenBibliotheken
Twitter: //twitter.com/OpenBibliotheek

@