Controlestaat
25 december 2010Eerder verschenen in de column Argus Panoptes in Digitale Bibliotheek 8, 2010.
Van Vrij Nederland-redacteur Rudie Kagie verscheen in juni van dit jaar het boek Privacy: hoe Nederland verandert in een controlestaat. Dat boek biedt, voor mensen die geïnteresseerd zijn in privacykwesties, niet eens zoveel nieuwe inzichten, maar vat wel goed samen hoe de opvattingen over privacy binnen tien jaar radicaal zijn veranderd, in de Westerse samenleving. Het voert te ver om te stellen dat de gebeurtenissen in de Verenigde Staten, op 11 september 2001, verantwoordelijk zijn voor deze kanteling in het denken, maar duidelijk is wel dat die gebeurtenissen het proces hebben versneld. De afschuwelijke beelden van toen staan in ons collectieve geheugen gegrift. De angst voor nieuwe terroristische aanslagen of ander onheil lijkt voor veel mensen reden te zijn om gelaten te reageren op de vele privacybedreigende maatregelen die overheden en bedrijven nemen.
Het is soms moeilijk te geloven, dat mensen zich nauwelijks verzetten tegen bodyscans op het vliegveld, tegen Automatische Nummerplaatherkenning (ANPR) op de snelweg, of tegen gezichtsherkennende camera’s in het publieke domein. Toch zul je merken, als je een vragenrondje houdt onder vrienden en collega’s, dat veel mensen het wel best vinden dat technologie op deze wijze wordt ingezet.
Kagie merkt dit ook op, en vergelijkt de opvattingen van nu met de periode 1970-1971, toen er in Nederland veel maatschappelijke onrust ontstond over de veertiende Algemene Volkstelling. Het wantrouwen jegens computers was nog groot en de beelden die toen in het collectieve geheugen stonden gegrift waren voornamelijk beelden uit de Tweede Wereldoorlog. Mede daardoor werd het begrip privacy bekend bij het grote publiek en, belangrijker nog, door de overheid erkend als ‘het recht voor burgers om met rust te worden gelaten’.
Als je die definitie van privacy aanhoudt, kun je je afvragen wat er nu precies is veranderd, in veertig jaar tijd. Toen was er veel onbehagen over een volkstelling, nu kijkt niemand er nog van op dat vrijwel alle persoonsgegevens zijn vastgelegd bij tientallen verschillende instellingen en dat die gegevens nog steeds vaker gekoppeld worden ook. Zou dat betekenen dat we gewoon een paar decennia nodig hadden om te wennen aan computers en centrale opslag van gegevens? Zou dat betekenen dat we het over een jaar of tien ook doodnormaal zullen vinden dat al onze communicatie gecontroleerd kan worden door ‘bevoegde instanties’? Of dat we het massaal gerechtvaardigd vinden dat we bij onze geboorte een chip geïmplanteerd krijgen, gewoon, voor de zekerheid?
Ik durf er geen harde voorspellingen over te doen, maar het zou me niets verbazen als het ooit zover komt. Misschien laat ik me daarbij te veel leiden door de boodschap van films als Bowling for Columbine, van Michael Moore. Dat zou kunnen. Ondanks het feit dat ik weet dat mensen als hij, net als de mensen en organisaties die zij bekritiseren, niet al te nauw nemen met de waarheid, beklijven hun verhalen wel. Moore stelt dat de Westerse samenleving zich te veel laat leiden door een propagandamachine die angst zaait. Misschien is dat onzin, dat zou ook kunnen, maar als je de opsommingen van inbreuken op onze privacy in het boek van Kagie even laat bezinken, kun je weinig anders dan constateren dat we behoorlijk zijn doorgeslagen, in het tolereren van alle maatregelen.
Het laatste nieuws (17 november 2010) is dat een proef met bodycams (camera’s op het lichaam) goed is bevallen, bij de Nederlandse politie. In het bericht staat weliswaar ook dat het nog te vroeg is om de camera’s in heel Nederland in te voeren, maar dat zal wel onderdeel zijn van de introductiecampagne. In Groot-Brittannië zijn de camera’s ook al ingeburgerd.
Ik had dan toch liever gezien dat de Nederlandse pers meer aandacht zou hebben besteed aan een bericht uit het gewelddadige New Orleans, van twee weken geleden. Daar is men na zeven jaar gestopt met het onderhouden van de beveiligingscamera’s van de stad. Waarom? Omdat het cameracircuit al tien miljoen dollar heeft gekost, maar in de praktijk slechts leidde tot drie vervolgingen in de rechtbank.
Maar daar hoor je weer niemand over, natuurlijk.
@
Heb begrepen dat er in 2011 een groot probleem ontstaat op internet vanwege verschil in privacy-opvattingen tussen USA en Europa. In USA is alle privacyinformatie vrij toegankelijk, in Europa heeft is juist individu "de baas" over zijn privacy en bepaalt zelf welke info beschikbaar wordt gesteld. Hoe dat nu op te lossen?
Goede vraag. Dat zal nog wel tot clashes leiden dan. Dat grensoverschrijdende karakter van het web maakt het ook wel complex…