De Whole Earth Catalogus: webcult uit de jaren ’60
21 september 2008
Twee jaar geleden kaartte ik mijn belangstelling voor de tegencultuur van de jaren ’60 al eens aan en verwees daarbij naar het boek What the dormouse said, van John Markoff. In dat boek wordt beschreven waarom die cultuur aan de wieg stond van het huidige Web en van de ‘2.0-ideologie’. Joost de Vries vatte dat voor de Groene Amsterdammer mooi samen:
Wie naar de wortels van de Web 2.0-filosofie op zoek gaat, komt uit in het Bay District van San Francisco, eind jaren zestig. Het was een opmerkelijke scene, een combinatie van hippies die egalitaire ideeën verkondigden en medewerkers van Stanford en IBM die aan de eerste personal computers sleutelden.
De spilfiguur was Stewart Brand. Na zijn dienstjaren trok hij het land in, op zoek naar persoonlijke vrijheid, zoals ook Jack Kerouac had gedaan. Hij woonde bij indianenstammen en hippiecommunes en experimenteerde samen met schrijver Ken Kesey met lsd. Tegen de tijd dat hij in San Francisco aankwam, had hij al een reputatie; hij had succesvol bij Nasa gelobbyd om satellietfoto’s van de aarde vrij te geven en Tom Wolfe had hem als karakter opgevoerd in diens The Electric Kool-Aid Acid Test. Al snel kreeg hij in San Francisco volgelingen, een combinatie van tegencultuurtypes en computerprogrammeurs, en Brand besloot zijn vriendengroep aan het werk te zetten. Geïmponeerd door Foucaults theorieën over de samenhang van kennis en macht, meende hij dat kennis vrij verkrijgbaar moest worden en om dat te realiseren moest die uit de handen van universiteiten en overheid gehaald worden. Hij bedacht de Whole Earth Catalog, een Wikipedia avant la lettre: een catalogus waaraan iedereen mee kon schrijven. In 1968 verscheen de eerste editie, met artikelen over uiteenlopende onderwerpen, van algoritme tot de geschiedenis van nomadenstammen.
Het is geen toeval dat Kerouac en Wolfe tot mijn favoriete schrijvers behoren. Het is ook geen toeval dat ik, toen ik in 1996 online ging, mijn tijd vooral doorbracht op websites van vertegenwoordigers van de tegencultuur van toen. Die sites verwezen me vervolgens weer door naar de fascinerende online werelden van cybergeeks, infonauten en hackers. Ik denk dat de sensatie die ik ervoer bij die ontdekkingen ertoe hebben geleid dat ik internetadept werd.
De Whole Earth Catalogus die de Vries noemt heeft een ongeëvenaarde cultstatus. Plenty Magazine wijdde er onlangs een fantastisch artikel aan. Als dit fenomeen je interesse heeft moet je zeker eens een kijkje nemen op de site van Whole Earth. Een groot deel van de oude uitgaven wordt daar fulltext ontsloten.
@
Vind je web 2.0 zoals het zich nu voordoet dan niet erg ‘burgerlijk’ (om het zo maar te noemen) en commercieel, in vergelijking tot wat er blijkbaar de wortels van zijn? Zit de tegenbeweging niet allang elders en zo ja waar dan? Weet jij dat?
Hoewel eind jaren ’60 ‘mijn tijd’ was, is veel me ontgaan helaas…
Groet van schrvrdzs
Grappig. Leadbeater betoogt ook van die dingen. Hij komt met Ivan Illich en Schumacher op de proppen. Van die auteurs die begin jaren 80 op m’n leeslijstjes stonden. Dan is het cirkeltje weer mooi rond.
De “Last Whole Earth Catalog” uit 1971 staat ter hernnering nog altijd bij mij in de kast (al bleek die aflevering uiteindelijk toch niet echt het einde te betekenen). Daarvan vind ik alleen nog niet veel op de website terug.
@ Schrijver: burgerlijk is niet het eerste waar ik aan denk. Ik noem het dan altijd maar mainstream. Als dingen naar een hoger niveau worden getild pikt het grotere publiek het uiteindelijk ook op. Tot dat publiek behoor ik zelf ongetwijfeld ook. Punk stond in de jaren 90 opeens ook in de top 40, zij het in een beetje andere vorm dan in de jaren 70.
Het grappige is dat van de oude tegenbeweging een deel nog steeds notoir hippie is, en is ‘blijven hangen’. Andere zijn succesvolle (internet-)zakenlieden geworden. De een noemt dat ‘selling out’, de ander geen logisch gevolg.
Misschien is dat wel wat er uiteindelijk gebeurt met ideologieën. Feit is wel dat er ook altijd opvolgers zijn, en dromen altijd blijven bestaan. Ik denk zelf dat je vergelijkbare mensen, op digitaal terrein, nu onder meer moet zoeken in de open source hoek. De mensen die denken volgens de hacker-ethiek
@ Jan: in Leadbeater en de andere mensen die je noemt heb ik me nog nooit verdiept. Vertel me er alles over van de week! 🙂
@ Eric: wat leuk dat je die uitgave nog hebt. Ik vraag me opeens af wanneer jij voor het eerst in al deze materie bent gedoken?
Alweer een boek dat ik zou moeten lezen, dat gaat nooit lukken…
Dank voor je interessante uiteenzetting! Ik bedoelde met ‘burgerlijk’ misschien inderdaad ongeveer wat jij ‘mainstream’ noemt. Dat je het hebt over ‘naar een hoger niveau getild worden’ begrijp ik niet goed. Zelf zou ik eerder denken aan een lager niveau. (Maar ja, wat is niveau eigenlijk?) Ik bedoel zoiets als dat sommige dingen eerst exclusief zijn en een jaar later te koop bij Blokker. Nou ja, laat maar!
Groet van schrvrdzs
Da’s inderdaad wat ongelukkig geformuleerd. Als dingen professioneler worden aangepakt worden ze groter en populairder. Het hangt van het perspectief af of het hoger of lager is qua niveau inderdaad 🙂
Dank voor de extra uitleg, ik begrijp nu geloof ik wel wat je bedoelt. Is de bibliotheek nog ‘mainstream’ of inmiddels achterhoede geworden, kun je je dan afvragen. Als dat laatste het geval is moeten we misschien maar weer ‘s de kop nemen… (Over idealen gesproken.)
Groet van schrvrdzs
Een goede vraag. Mainstream voor 40 plus, achterhoede voor alles daaronder?
Dat is wel heel kort door de bocht, maar zoiets?
Dat kun jij veel beter beoordelen dan ik, dus ik geloof je. Is dit nou zorgelijk of niet?
Dat vind ik persoonlijk wel ja, hoe logisch het ook is.