Publicatie: De innovatieagenda van de Nederlandse openbare bibliotheken

17 december 2014

In juli benaderde het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) mij voor een actualisering van de Inventarisatie Innovatie Openbaar Bibliotheekwerk, die ik maakte in 2013. Een fijne opdracht, waarin ik met plezier samenwerkte met Adeline van den Berg en Johan Stapel.

Die opdracht kreeg deze maand een staartje in de vorm van de publicatie De innovatieagenda van de Nederlandse openbare bibliotheken, waarin collega’s als Jeroen de Boer, Esther Valent, Harriet de Man, Pieter Donkers, Bert Mulder en Jos Debeij aan het woord komen over -je raadt het nooit- innovatie binnen Nederlandse Openbare Bibliotheken. Ik werd ook geïnterviewd door Jan van Deursen. Zijn tekst, zoals opgenomen in de publicatie, vind je hieronder. Het boekje werd vorige week uitgedeeld tijdens het Nationale Bibliotheekcongres. Best sjiek toch?

‘Maak een momentopname van de innovatieve projecten die in de Nederlandse bibliotheken worden uitgevoerd en zet ze op een rij. Zodat we de Innovatieagenda gericht kunnen uitvoeren en de nieuw te vormen Innovatieraad straks kansrijke initiatieven kan omarmen en ondersteunen.’ Zo ongeveer luidde de vraag die Edwin Mijnsbergen in de zomer van 2013 van het SIOB kreeg voorgelegd. Het leverde een lijst op met 96 projecten. Een jaar later zijn het er, na een actualiseringsronde, zo’n 150. En? “De tranen stonden in mijn ogen.” Om er onmiddellijk aan te voegen: “Ik prikkel. Bewust.”

Edwin Mijnsbergen noemt zich nu eens bibliothecaris, dan weer informatieprofessional, blogger of journalist. “Informatiemanagement, dat is de vlag die de lading dekt.” Tien jaar lang werkte hij voor de Zeeuwse Bibliotheek, met het internet – en vooral de sociale interactie die daar plaatsvindt – als zijn uiteindelijke passie. Sinds 2010 staat hij met M.I. Webwerk op eigen benen. “Ik werk nu breder. Opdrachtgevers variëren van lokale ondernemers tot ministeries. Al blijven de bibliotheken mijn belangrijkste doelgroep.”

Appelscha
Hoe ging Mijnsbergen te werk en kwam hij de projecten op het spoor? “Ik heb een oproep geplaatst via alle denkbare kanalen: van de vakbladen en de hele trits aan sociale media tot mail. En van websites, platforms en fora tot mijn eigen blog. Ik heb er, denk ik, alles uitgehaald wat mogelijk was gezien het tijdsbestek en de zomerperiode waarin de momentopname gevraagd werd. In de vraagstelling heb ik het begrip ‘innovatie’ bewust niet afgebakend. De bieb van Appelscha hanteert andere criteria dan die van Amsterdam. Maar juist daardoor krijg je een heel levendig beeld van hoe er over innovatie gedacht wordt in den lande. Het resultaat is een lappendeken van uiteenlopende initiatieven in wisselende stadia van ontwikkeling. Een kleine bieb komt met een simpele mediabar, een club als het Brabantse Cubiss komt doodleuk met 25 professionele projecten aanzetten.”

Creatieve geesten
Wat leverde de inventarisatie op? “Tranen in mijn ogen. Nou ja, ik chargeer natuurlijk en prikkel bewust. Maar ik ben wel kritisch en werd bepaald niet blij van wat er doorgaans als ‘innovatief’ werd gepresenteerd. De gemiddelde bieb richt zich vooral op de kernfuncties: lezen, de collectie en het gebouw. Mijn indruk is dat leuke, nieuwe dingen er maar een beetje bij bungelen. Bovendien staan of vallen ze met de creatieve geesten in het team. Het gevoel van urgentie is er overigens wel degelijk en er is zeker het nodige verbeterd, bijvoorbeeld op het gebied van de e-books. Bibliotheken beseffen heel goed dat ze nieuwe posities moeten innemen in deze wereld van streaming, wiki’s en internetzoekmachines. Maar structuren en old boys netwerken zorgen voor stroperige processen. Liever eerst een congres of een rapport, dan dat we concrete stappen maken. Dat frustreert vooral jongere medewerkers die dóór willen. Ik heb mensen kapot zien gaan door structuren en hiërarchiën. Als ze dan teleurgesteld afhaken, sterven die projecten een vroege dood. Niemand die het overneemt. Wie wel blijft, wordt te zwaar belast. Directies hebben wel door dat het om slimme jongens en meiden gaat die je wat kunt vrágen. Geef ze liever wat ruimte en lucht om kansrijke ideeën ook echt uit te werken, zou ik zeggen.”

Subsidie
Volgens Edwin Mijnsbergen zijn de bezuinigingen die de bibliotheeksector op zijn bord krijgt, funest voor de overlevingskansen van innovatieve projecten. “Dat ligt voor een deel ook aan de mensen zelf. Ze redeneren te veel vanuit het beschikbare geld, de subsidie. Dan kies je de verkeerde startpositie. Het idee moet altijd je vertrekpunt zijn. Dat vind ik bijvoorbeeld de kracht van Frysklab in Leeuwarden. Daar begonnen ze met niks. Maar ze zijn zo overtuigd van hun FabLab dat ze er heel veel vrije tijd in hebben gestoken. Het opdrogen van de geldstroom is nog te vaak een excuus om de stekker eruit te trekken. Zeker als een project niet geborgd is in de organisatie, glipt het als los zand tussen je vingers weg.”

Dwarsverbanden
Kampen de bibliotheken met een te defensieve spelopvatting? “Misschien wel ja. Bibliotheek.nl heeft 50 miljoen in de digitale infrastructuur gestoken. De website ziet er nu overal goed uit. Maar de inhoud? De openingstijden zijn bij wijze van spreken nog steeds het hoofdthema. Ik vind toch dat bibliotheken veel te weinig content creëren. Op wiki’s zijn ze zo goed als afwezig terwijl ze zoveel kennis en bronnen in huis hebben. Langzamerhand wordt de bieb wat zichtbaarder in de sociale media, maar je kunt nog veel sterker de dialoog met je klanten zoeken. Ik mis reuring, de buzz. Er is zoveel meer mogelijk aan dwarsverbanden, vooral op lokaal niveau. Daar waar Cohen in zijn Bibliotheek van de Toekomst de maatschappelijke functie centraal stelt, moet je laten zien dat je ook lokaal geworteld bent. Zelf ben ik bijvoorbeeld een wiki begonnen over de geschiedenis van de Middelburgse horeca, ik ben gek op dat soort cultureel erfgoed. Het platform krijgt een ongekende dynamiek, er worden heel veel nieuwe documenten en foto’s aangedragen. Dát dus.”

Boekenmusea
Welke projecten hebben Edwin Mijnsbergen verrast in zijn inventarisatie? “Naast FryskLab zijn dat de mensen van Doklab in Delft. Voortgekomen uit de bibliotheek zijn die heel voortvarend aan het werk met multi-touchtechnologie om aan storytelling te doen. Verhaal Lokaal is een goed voorbeeld. Het legt op lokaal niveau inderdaad die dwarsverbanden tussen historische verenigingen, het publiek en de bieb via het verzamelen en presenteren van historisch beeldmateriaal in diezelfde bieb. ProBiblio in Noord- en Zuid-Holland ondersteunt het en probeert het in zoveel mogelijk plaatsen uit te laten rollen. Het lijkt op wat ik doe met mijn horecaplatform in Middelburg, ja. Ik noem het ook niet toevallig”, grijnst Mijnsbergen.

Hoe ziet het Nederlandse bibliotheeklandschap er in 2025 – het horizonjaar van Cohen – eigenlijk uit? “Ik denk dat we een aantal flexibele vestigingen krijgen waarin de bieb naast andere publieke informatiediensten opereert. In 10, 15 steden houden we grotere vestigingen over. Misschien worden het wel boekenmusea…”

@