Toekomst uitleen e-books nog ongewis

06 juli 2012

2012 lijkt het jaar te worden waarin er beweging begint te komen in de beschikbaarstelling van ebooks in Nederlandse openbare bibliotheken. De Eregalerij wordt uitgebreid, er is een platform voor streaming books gelanceerd en Bibliotheek.nl zegt deze zomer te gaan beginnen met het uitlenen van digitale titels. Krijgen bibliotheken nu dan toch wat ze de klanten al een paar jaar zouden willen bieden? Een verkenning.

De geschiedenis van het ebook gaat terug tot 1971, het jaar waarin Michael Hart het Project Gutenberg lanceerde. Het zou echter nog tot 2009 duren voordat het medium als uitleenbaar object in het vizier kwam van Nederlandse openbare bibliotheken. Pas in dat jaar begon NBD Biblion met de promotie van de zogenaamde ePortal.

In september 2011 meldde de organisatie in de bijbehorende FAQ dat ongeveer 50 bibliotheken deze dienst afnemen en hun klanten daarmee 450 Nederlandstalige eBooks, 150 (betaalde) Engelstalige romans, 3.400 gratis Engelstalige eBooks en 330 Nederlandstalige eAudiobooks kunnen aanbieden. De FAQ stelde echter ook: “Na 1 januari 2011 mag NBD/Biblion een deel van de Nederlandstalige eBooks niet meer verkopen aan nieuwe afnemers. In de loop van 2011 komen er nog zo’n 160 eBook titels bij, die door alle bibliotheken (ook nieuwe deelnemers) mogen worden aangeschaft. NBD/Biblion is gesprekken aan het voeren met Nederlandse uitgevers om titels toe te voegen.”

Een groot deel van de bibliotheken die de ePortal niet afnamen had de hoop gevestigd op een landelijk aanbod van stichting Bibliotheek.nl, die daartoe in juli 2010 de stuurgroep eBooks in het leven riep. Die stuurgroep maakte in maart 2011 bekend  dat er een ‘proeftuin’ voor ebooks in het verschiet lag. In juli bevestigde Frank Huysmans dat nog eens in This Week In Libraries , maar pas in februari 2012 publiceerde de VOB een brief  waarin werd gemeld dat er overeenstemming was bereikt over de wijze waarop e-books van algemene uitgevers beschikbaar gesteld mochten worden. Uit die brief bleek dat er geen  algemene afspraak rondom ebooks was gemaakt maar dat NBD Biblion voortaan met individuele uitgevers moet onderhandelen over de levering van ebooks aan Stichting Bibliotheek.nl. De verwachting werd uitgesproken dat medio 2012 gestart wordt met het uitlenen van ebooks.

Streaming ebooks
Of dat inderdaad zal gebeuren moet nog blijken maar in de tussentijd lanceerde Bibliotheek.nl eind april in ieder geval al wel de website die het tijdens de Bibliotheektweedaagse van december 2011 had aangekondigd: www.bibliotheek.nl/ebooks , met een link naar Public Library Online (PLO) van de Britse uitgever Bloomsbury, een platform waar bibliotheekleden ebooks niet hoeven te downloaden of te lenen maar direct online kunnen lezen. Streaming ebooks, noemt de stichting het. Dat PLO zowel qua aanbod als techniek nog verre van perfect is neemt Bibliotheek.nl voor lief. Contentmanager Sander van Kempen liet op Twitter weten dat het nu vooral het doel is ‘ervaringen en gegevens te verzamelen’. De marketing van het platform is mede daarom toch alvast in gang gezet. Bibliotheek.nl voegt daar op de website de mededeling aan toe dat het platform in de loop van 2012 verbeterd wordt, onder meer door een versie die ook geschikt is voor raadpleging op apparatuur met het besturingssysteem iOS (lees: iPad en iPhone).

Over de wijze waarop ebooks later dit jaar uitgeleend kunnen worden, en over de vraag om welk aanbod het gaat, zijn op het moment van schrijven nog geen details bekend. Daarom kan wel geconstateerd worden dat de boel in beweging is, maar is het onmogelijk om vast te stellen hoe interessant het ebookperspectief nu werkelijk is, voor bibliotheken. Omdat de inkoopcommissie digitale content van Bibliotheek.nl niet volledig transparant kan of wil zijn over de onderhandelingen met de uitgeefwereld, leeft bij sommigen de vrees dat uitgevers niet staan te springen om samenwerking met bibliotheken. Iedereen hoopt uiteraard op een aangename verrassing in dezen, maar er zijn genoeg redenen aan te voeren om vast te houden aan het adagium ‘eerst zien, dan geloven’.

Moeizame onderhandelingen
De onderhandelingen duren al twee jaar. In de tussentijd ontplooien uitgevers zelf ook steeds vaker initiatieven die veel weg hebben van ‘een uitleenmodel’. Amazon leent boeken uit via de Kindle (en komt dit jaar ook naar ons land), terwijl het Nederlandse Yindo onlangs een ‘all you can read-model’ introduceerde: onbeperkt digitaal lezen tegen een vast tarief. Er zijn natuurlijk ook genoeg redenen te bedenken waarom bibliotheken wel interessant zijn voor uitgevers. De belangrijkste twee zijn misschien wel het grote publieke bereik van bibliotheken en de wil om tot een redelijke vergoeding voor uitgeleende titels te komen. Toch blijken uitgevers daar lang niet altijd voor overstag te gaan. Als je kijkt naar de situatie in de Verenigde Staten, waar de markt voor ebooks en ereaders al veel volwassener is, zie je dat er weliswaar al veel bibliotheken zijn die dankzij de samenwerking met distributeur Overdrive in theorie tot 650.000 titels kunnen leveren aan hun klanten, maar je ziet tegelijkertijd dat de betrokken uitgevers  steeds terugkomen op gemaakte afspraken. Uit een overzicht van 24 mei jl.  blijkt hoeveel beperkingen grote uitgevers stellen aan het uitlenen van ebooks door bibliotheken. Uitgever Random House verdrievoudigde de prijs van ebooks voor bibliotheken (120 dollar voor een boek over Eisenhower!), MacMillan stelt helemaal geen titels beschikbaar en Hachette alleen werken die zijn uitgegeven voor 2010. In feite leveren van de zes grote Amerikaanse uitgevers er nog maar twee ebooks aan openbare bibliotheken in dat land.

Ook schrijvers zijn vaak terughoudend als het gaat om het uitlenen van ebooks door bibliotheken. De Britse Society of Authors, bijvoorbeeld, publiceerde begin mei een open brief  aan een lid van het parlement, waarin de bezwaren tegen het uitlenen van ebooks werden uitgesproken. Het zou piraterij in de hand werken, en een bedreiging vormen voor een goede handelsprijs van digitale titels. Als je het overzichtsartikel over ebooks en Amerikaanse bibliotheken  in American Libraries leest, leer je dat bibliotheken daar weliswaar al meer keuzemogelijkheden hebben dan bibliotheken in Nederland, maar dat dit allerminst betekent dat de plooien in de onderhandelingen met de uitgeefwereld zijn platgestreken. Er komen steeds meer distributeurs bij (met het prijzige 3M als bekendste nieuwkomer) maar de voorwaarden  worden er niet beter op, wat er inmiddels al toe heeft geleid dat bibliotheekconsortia zelf ebooks zijn gaan  uitgeven, zoals Douglas County Libraries. Zulke initiatieven doen denken aan de oproep  van de Nederlandse Inkoopcommissie digitale content, van december 2011, voor de invulling van het platform voor streaming books. In die oproep werd benadrukt dat “eigen boeken” ook welkom zijn, ebooks waarvan de bibliotheken de eigenaar zijn of waarover zij rechtstreeks met auteurs licentieafspraken hebben gemaakt.

Deens voorbeeld
Samengevat kun je constateren dat de toekomst van het uitlenen van ebooks door openbare bibliotheken nog steeds ongewis is. De kans is groot dat Bibliotheek.nl zich met dezelfde problematiek geconfronteerd ziet -of zal zien- als de collega’s in de Verenigde Staten. Toch hoeft dat niet te betekenen dat er niets mogelijk is. Dat bewijzen ook de Deense bibliotheken met hun platform eReolen, waar Bibliotheekblad in november 2011 aandacht aan besteedde. “Het aanbod waarmee op 1 november via eReolen werd gestart, bestaat uit 1800 ebooks, allemaal Deense titels van 53 verschillende uitgevers.” Ook dat kun je niet meteen een spectaculair aanbod noemen, als je gewend bent aan de enorme catalogi van de grote commerciële spelers op de markt, maar met die partijen zullen bibliotheken zich waarschijnlijk nooit meer kunnen meten, hoe graag ze dat ook zouden willen. In dat licht is het voorbeeld uit Denemarken misschien wel het meest realistische om voor ogen te houden.  Of om met Bloem te spreken: “Alles is veel voor wie niet veel verwacht”.

Dit artikel verscheen ook in Bibliotheekblad 7, 2012

@

Bronnen:
//bibliotheek20.ning.com/forum/topics/het-laatste-nieuws-over-het
//vimeo.com/25872788
//www.bibliotheekblad.nl/nieuws/nieuwsarchief/bericht/1000002001/afspraak_uitgevers_en_bibliotheken_over_aanbieden_e_books_geen_generieke_regeling 
//culture.wnyc.org/articles/features/2012/may/24/e-book-caveats-limits-boon-cash-strapped-libraries/
//americanlibrariesmagazine.org/features/05222012/warning-you-are-about-enter-ebook-zone
//www.societyofauthors.org/soa-news/ebook-lending-and-libraries
//americanlibrariesmagazine.org/features/05222012/warning-you-are-about-enter-ebook-zone
//www.alatechsource.org/blog/2012/03/douglas-county-libraries-diy-e-book-hosting.html
//www.edwinmijnsbergen.nl/2011/12/goed-nieuws-eigen-boeken-bibliotheken.html
//www.bibliotheekblad.nl/nieuws/nieuwsarchief/bericht/1000001626