Verkopen door te delen: of wat het Zeeuws Archief kan leren van het Rijksmuseum
23 september 2014
Blij als kinderen waren we, toen we twee jaar geleden begrepen dat het Zeeuws Archief weer zou afstappen van het gebruik van watermerken op afbeeldingen in hun Beeldbank. Ik schreef daarover in Hulde: Zeeuws Archief maakt foto’s Beeldbank weer watermerkvrij. Het afgelopen jaar hebben we inderdaad dankbaar, want zonder al te veel drempels, gebruik kunnen maken van de collectie. En je kunt het er mee eens zijn of niet, maar ik denk dat wij met dat gebruik daadwerkelijk een ambassadeursrol vervullen, zowel voor het archief en de bibliotheek als voor andere erfgoedinstellingen. Ook daar schreef ik regelmatig over, onder meer in Casebeschrijving Middelburg Dronk, deel 4: vindbaar cultureel erfgoed en rechten.
Maar sinds een paar maanden is er iets aan de hand: meer en meer afbeeldingen zijn niet meer aanklik- of vergrootbaar, of alleen te bekijken in een lagere resolutie. Daar sprak ik met een paar medewerkers over en mijn argwaan bleek terecht. De verklaring:
De reden hiervoor is dat het Zeeuws Archief het publiek wil laten betalen voor het inzien en downloaden van scans. De kosten van scannen, opslag, beschikbaarstelling via internet en duurzaam bewaren zijn hoog en het ZA wil daarvoor een bijdrage ontvangen van de geïnteresseerde bezoeker.Dit jaar worden de in de afgelopen twaalf jaar gemaakte scans van beeldmateriaal van een unieke bestandsnaam voorzien (gebaseerd op de ISIL-code) zodat deze aan de eisen van duurzame opslag in een eDepot voldoen. Van de beeldcollecties waarvan deze aanpassing is voltooid zijn de scans niet meer in een viewer te bekijken, maar uitsluitend als thumbnail.
Ik heb uiteraard geantwoord dat ik dit beschouw als een flinke stap terugwaarts en dat ik oprecht denk dat het Archief er niet beter van wordt. Ik schreef:
Ik snap dat er wordt gezocht naar dekking van kosten, maar ik denk dat je meer verdient als je eerst in beeld komt bij de mensen. Er zijn zoveel alternatieven. En het publieke domein zou dat ook vooral moeten blijven. Met die kleine foto’s kun je misschien iets voor eigen gebruik, maar om te delen is het natuurlijk helemaal niets. Juist die foto’s van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed e.a. zijn zo mooi, omdat mensen dan de details zien en enthousiast worden. Dat onderscheidt het nu net van alle meuk die sowieso al overal wordt gedeeld. Ik zou willen dat de beslissers eens rustig gingen zitten voor het pleidooi van Kahle. Wat hij vertelde gisteren is me zo uit het hart gegrepen!
Het is maar een mening natuurlijk, maar ik merk het ook echt in de praktijk. Een simpel voorbeeld is de wens van mijn stamcafé om de wanden van de zaak aan te kleden met lijsten vol oude foto’s. Die foto’s kennen ze van Middelburg Dronk op Facebook. Ze vragen mij dan waar de foto’s vandaan komen, ik verwijs dan weer door naar de bron. Die paar tientjes voor de originele scans betalen ze dan maar wat graag.
Dat er tegenargumenten zijn voor mijn theorie en ervaringen wil ik best geloven, maar ik wijs uiteraard liever op dingen die het bevestigen. Roosanne Goudbeek (van het Zeeuws Archief) kwam vandaag folders en posters bezorgen voor de Dag van het Zeeuws Archief (waar Middelburg Dronk ook weer bij is) en attendeerde me op een recent rapport van Europeana dat ik had gemist: ‘Democratising the Rijksmuseum‘(PDF). De ondertitel van dat rapport: ‘Why did the Rijksmuseum make available their highest quality material without restrictions, and what are the results?’ Dat is nog eens interessant!
Op pagina 10 staat:
At the moment, cultural institutions face difficult decisions. On the one hand, the benefits of publishing collections in an open way are acknowledged more, as it allows material to be easily shared in a variety of different places on the web.This results in a great increase in the visibility of the collection and institution. On the other hand, the process of digitisation is costly, cultural budgets are being cut and institutions have been told to look for other sources of income. For this reason many institutions are hesitant to publish their data with a public domain mark and try to keep some control over their data by applying restrictive rights labels to the objects.
Dit is denk ik precies de reden van de nieuwe afslag die het archief mogelijk gaat nemen. Ik snap die afslag ergens wel, maar ik denk zelf dat het niet de beste keuze is. Hoe interessant is het dan niet om op pagina 11 en 12 te lezen dat het Rijksmuseum juist meer scans van afbeeldingen heeft verkocht sinds de collecties zijn vrijgegeven, terwijl die toch al in hoge resolutie beschikbaar zijn? Het heeft
alles te maken met aandacht in een tijdperk waarin dat zo’n beetje het meest schaarse goed is. Aandacht is alles, als overvloed het aanbod beheerst. Ik hoop in ieder geval dat het management van het Zeeuws Archief het rapport ook zal lezen. Misschien is het tij nog te keren.
Gerelateerd:
Rijksstudio: een website om van te smullen…en van te leren
De open belofte van de Digital Public Library of America
Het Publiek Domein Manifest
@
De foto van de Oostkerk in Middelburg, in 1918, is afkomstig uit de Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Die beeldbank is mijn favoriet, als het gaat om ontsluiten in hoge resolutie. De collectie daarvan is overigens ook gewoon beschikbaar via Wikimedia Commons. Het betere publiek domein, wat mij betreft!
Edwin, wat we in Den Haag bij //www.gahetna.nl/over-ons/open-data/fotos-en-kaarten doen is dat we (in het geval bij materiaal waar wij zelf de rechten van hebben, open data) de mediumresolutie (op dit moment 1280 pixels lange zijde, 72 dpi) 'kosteloos als open data aanbieden. Wanneer een hogere resolutie gewenst is dan kan die voor een éénmalig bedrag worden verkregen. Er zijn geen aanvullende gebruiksrechten o.i.d. noodzakelijk.
Die mediumresolutie is ingegeven door de schermgrootte van tablets. Met de vorige generatie Ipadschermen was die maat beeldvullend. Met de nieuwe en scherpere retinaschermen is dat een formaat waar we nog eens naar moeten kijken.
Voorafgaand aan deze keuze was er ook wat vrees dat met name de verkoop zou leiden onder het 'gratis' beschikbaar stellen. In de praktijk valt dat reuze mee. Het beschikbaar stellen leidde ertoe dat we eens goed moesten kijken naar onze opbrengsten uit verkoop. Wat bleek: de verkoop van deze (inmiddels open data) beelden via onze webwinkel viel reuze mee. Een afname in verkoop hebben we dan ook helemaal niet gemerkt. Ook niet zoals in Amsterdam met een significante toename. De aantallen bleven en blijven op niveau.
Wat ik wel merk als klein maar toch opvallend bij-effect is de hoeveelheid hergebruik-verzoeken van met name open data beeld wat zijn weg heeft gevonden naar Wikipedia: //commons.wikimedia.org/wiki/Category:Images_from_Nationaal_Archief
En dat is interessant want dat levert weer hergebruik van het materiaal op en dat draagt m.i bij aan iets heel relevants: Relevantie!
Bedankt voor je reactie Tim. Ik heb een deel van je tekst ook even gedeeld op Facebook, waar de discussie redelijk loskwam. Wat in die discussie nog even blijft hangen zijn de opmerkingen over grotere instituten. Een Rijksmuseum of Nationaal Archief zou meer op dit gebied kunnen door de omvang (want meer inkomsten). Daar zou ik wel eens een onderzoek over willen lezen. Maar het is in ieder geval cool om te vernemen dat de open weg het er niet overal slechter op maakt qua verdienmodel, integendeel zelfs. Maar misschien ook goed om voorbeelden te zoeken van instellingen die wel dalingen zagen. Ken jij die?
Het Zeeuws Archief is verantwoordelijk voor het beheren en beschikbaar stellen van circa 20 strekkende kilometer archiefstukken, kaarten, prenten, prentbriefkaarten en foto’s van de gemeente Middelburg, de gemeente Veere, het Rijk en allerlei bedrijven, kerkgenootschappen, politieke partijen, families en andere particuliere instellingen die belangrijk zijn om de geschiedenis van Zeeland te begrijpen.
Mensen die onderzoek willen doen naar een Zeeuws historisch onderwerp of persoon kunnen vier dagen in de week terecht in onze studiezaal waar ze door onze medewerkers kosteloos op weg geholpen worden. Dit recht op gratis inzage is vastgelegd in de Archiefwet.
Digitale dienstverlening
Daarnaast presenteert het Zeeuws Archief via internet steeds meer scans van al dat materiaal. Wat begonnen is als een extra service voor onze bezoekers, is een steeds belangrijkere plaats gaan innemen in onze dienstverlening. Een goede online presentatie wordt –terecht- steeds meer van ons wordt verwacht. En gelukkig kan er steeds meer, zoals we onder andere laten zien via de blog van De Eenigheid, de Cultuur Historische Hoofdstructuur en ZeeuwenGezocht.
Niet altijd realiseert men zich echter wat er allemaal komt kijken bij deze vorm van dienstverlening. Het is immers niet slechts een kwestie van het ‘even scannen en uploaden van een plaatje’. Dat ‘plaatje’ moet daarnaast toegankelijk gemaakt worden via complexe online databases (met daarin allerlei contextinformatie, verwijzingen naar soortgelijk materiaal etc), het moet online worden gehost, en duurzaam worden beheerd.
Hoge kosten
Al met al is de digitale dienstverlening, hoe vanzelfsprekend ook, een zeer kostbare zaak geworden waar veel geld en menskracht in gaat zitten, en die naast de traditionele dienstverlening in de studiezaal wordt geleverd. Het Zeeuws Archief heeft er daarom voorlopig voor gekozen een bescheiden bijdrage te vragen voor het inzien en downloaden van de scans. Zo vloeit een klein deel van de gemaakte kosten weer terug zodat het weer kan worden gebruikt voor nieuwe digitaliseringsprojecten. Mensen die moeite hebben met de kosten, blijven altijd welkom in de studiezaal, waar ze gratis geholpen worden en desgewenst zelf (digitale) foto’s van de stukken kunnen maken. Ook dat recht is in de Archiefwet vastgelegd. Het Zeeuws Archief vraagt daarnaast al sinds ongeveer vijf jaar geen gebruiksrechten meer voor afbeeldingen, de kosten die in rekening worden gebracht, dekken alleen de levering van het bestand.
Appels en peren
Dat Edwin de vergelijking trekt met het beleid van het Rijksmuseum, is op het eerste gezicht logisch. Zowel Zeeuws Archief als Rijksmuseum is een culturele instelling die erfgoed beheert (en we zijn allebei gehuisvest in een belangrijk rijksmonument). Maar daarbij blijft het waarschijnlijk wel met de overeenkomsten. Het doel van een archiefdienst verschilt in belangrijke mate van dat van een museum. Dat geldt ook voor de aard van de stukken die worden beheerd, de manier waarop de collecties zijn opgebouwd en tot slot het enorme verschil in grootte. Voor de aardigheid heb ik er de jaarverslagen van het Rijksmuseum eens bij gezocht, en dan krijg je een mooie indruk van de enorme schaal waarop men daar te werk kan gaan. Leg die naast die van het Zeeuws Archief en je weet wat ik bedoel ;-).
Tot slot
Het is niet zo dat de keuze voor het rekenen van kosten in beton gegoten is en mogelijk wordt er op termijn een andere keuze gemaakt. We blijven altijd zoeken naar verbetering van de manier van werken, presenteren en beschikbaar stellen en vrij hergebruik is uiteraard een van de opties die worden overwogen. Het is fijn dat er met ons wordt meegedacht en luisteren goed naar alle suggesties.
Hanneke van Aalst
Afdelingshoofd Informatie & Kennis
Zeeuws Archief
Hanneke,
Dat digitale dienstverlening een kostbare zaak is hoor ik vaker. Maar waarom valt hierover niets terug te vinden in het jaarverslag? Waar staan de digitaliseringsprojecten? Waar staan de scan inkomsten? Als over kosten èn keuzen transparant en actief wordt gecommuniceerd ontstaat er mijns inziens ook meer begrip bij gebruikers. Wanneer alle archieven dezelfde cq. soortgelijke cijfers presenteren kunnen daarnaast archieven ook nog van elkaar leren. Met name of het berekenen van kosten voor scans (waar ik overigens niet principieel op tegen ben) ook daadwerkelijk netto wat oplevert blijft vaak in nevelen gehuld (waarbij ik oa. refereer aan de "Big archives, big money" sessie op KVAN 2014).
Archieven met een "scan winkel" vergelijk ik altijd met Bol.com, beide online winkels. Bol.com biedt ontwikkelaars mogelijkheden om de verkoop van hun waar te bevorderen. Metagegevens van hun producten zijn beschikbaar voor hergebruik. Archieven kunnen dit voorbeeld volgen – via open data – om de verkoop te stimuleren!
Bob Coret
Mevrouw van Aalst rept over 'appels en peren'; volgens mij vergeet ze dat kleine appels kunnen leren van grote appels.
Wat ik signaleer is een overheid die aan de ene kant open data stimuleert en aan de andere kant budgetten van archieven beperkt en verwacht dat ze meer marktconform werken.
Voor de maatschappij en economie is het aantoonbaar beter als informatie uit het publieke domein gratis beschikbaar is, maar dan zou het ook terecht zijn als de maatschappij die kosten zou dragen en de middelen daarvoor beschikbaar stelt aan een instelling als het Zeeuws Archief. Indirect verdient zich dat waarschijnlijk dik terug via BTW op producten en diensten die weer met die gratis materialen gemaakt worden.
@Bob Coret: Het gaat met name over de kosten van hosting, en minder over de kosten van het in rekening brengen van een bijdrage, waarop ik doel in mijn bijdrage. En je hebt gelijk, waarschijnlijk zou het voor veel mensen de zaak sterker maken, als je inzichtelijk maakt over welke bedragen het gaat. Ik ga eens nadenken over een goede manier.
@Ruud Jobse: Ik heb juist proberen duidelijk te maken dat we goed kijken naar wat anderen doen om hiervan te leren en goede voorbeelden te volgen. Het is alleen wel zo dat grote instellingen, juist door hun grootte, op veel terreinen meer mogelijkheden hebben dan kleintjes als het Zeeuws Archief.
@Yvette Hoitink: Helemaal mee eens. Helaas wordt er vaak minder macro gedacht dan we zouden willen.
Bedankt voor de reacties. Ik kan een groot deel van de processen en redeneringen die eruit voortvloeien wel volgen, en ben het met sommige dingen ook zeker eens. Vind het vooral storend dat de overheid zo dubbel is daarin, zoals Yvette ook opmerkt. Herinner ik me nog maar al te goed met de oude Zeeuwse Beelden die we met ZB opsloegen bij Beeld en Geluid, voor de duurzaameheid, kosten, enz. Maar ook B & G moest vanwege hoge subsidie verdienmodel maken van ministerie, waardoor er weer fors betaald moest worden voor de eigen beelden, via onmogelijke kanalen als Teleblik (onmogelijk want besloten en voor select publiek). Krankzinnig vond ik dat. Nu sijpelt er via open beelden weer het een en ander naar buiten, maar het had gewoon niet zo hoeven zijn.
Maar ondanks het begrip voor de toelichting en het respect voor de keuzes blijf ik de mening toegedaan dat veel instellingen toch vaak redeneren vanuit de eigen processen en structuren en minder vanuit de digitale potentie. Logisch dat er naar inkomsten gezocht moet worden, maar zou keuze voor open model inderdaad minder geld opleveren? Ik denk dat het tegendeel op langere termijn waar is, maar baseer dat slechts op een gevoel inderdaad, of indrukken van elders.
Feit is in ieder geval dat ik zie dat veel mensen de weg van de minste weerstand kiezen en dan uitwijken naar alternatieven als de beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de ZB, Europeana, Gahetna, het Geheugen van NL, DPLA, enz. Dan mis je natuurlijk wel veel moois, maar voor veel mensen is dat genoeg, of geen reden om fysiek een gebouw te bezoeken of dan maar te betalen voor materiaal dat eerder al digitaal beschikbaar was. Ik denk oprecht dat er bekend mee raken via sociale platformen uiteindelijk meer vruchten afwerpt op dat gebied. Laatst kregen we van particulier een foto van het oude zwembad, die alleen al op Facebook meer dan 20.000 keer werd bekeken binnen 24 uur. Als er van die 20K mensen nu eentje is die dan een print wil heb je al iets te pakken. Als we het niet hadden kunnen delen was die foto bij die persoon wellicht nooit bekend geworden. Veel mensen hebben nu eenmaal niet de zin en tijd om zelf te gaan graven en selecteren. Daarom geloof ik ook echt dat 'digitale curatie' veel zin heeft. Je helpt mensen met vinden van de parels in het immense aanbod. Maar dat kan alleen in het open model.
De vergelijking met Rijksmuseum gaat helemaal mank inderdaad. Zij kregen toen ook een miljoen uit de loterijgelden, om het project te kunnen realiseren. Daar staat tegenover dat ik veel kleinere instellingen ook geld zie spenderen aan zaken waar ik -als buitenstaander- niet voor zou kiezen. Keek vorig jaar mee met een archief dat iets wilde naar model van Dronk. Dan zie je 140.000 euro besteed worden aan mooie website, PR, en wat dies meer zij, maar de ervaring leert toch dat je me veel minder geld toekunt. Onze wiki is niet zo duurzaam natuurlijk en er zijn veel haken en ogen, maar voor een paar honderd piek per jaar kun je echt al best veel doen. Die duizenden uren vrijwilligerswerk kun je van medewerkers niet verwachten natuurlijk, maar toch: er kan meer met minder dan je misschien zou denken.
Dat is vast ook bij het ZA wel zo? Daar zaten volgens mij ook best al wat uren in het omzetten van de collectie naar beelden met watermerken. Vervolgens wellicht weer in het terugdraaien daarvan. Er ging in ieder geval wel wat tijd overheen. Ik deed er regelmatig navraag naar 🙂
Misschien is het juist vanwege de kosten van publieke ontsluiting wel interessant om de collecties ook elders in beheer te geven, zoals de Rijksdienst dat laat zien bij MediaWiki the commons, of anderen bij Flickr the commons. Dat biedt ook geen garanties voor de toekomst, maar als het archief het dan niet (meer) kan betalen, kan de wereld toch nog genieten van al dat oude moois dat ooit met veel zorg werd verzameld, beschreven en ontsloten. Vanuit dat perspectief vind ik het commentaar van Tim ook interessant. Maar het is ook zo als Marco opmerkte elders (discussies op Facebook, Twitter en hier leren ook dat het onderwerp in ieder geval leeft!): het Archief heeft uiteindelijk het overzicht en de verantwoording.
Juist daarom wijs ik dan toch graag op de woorden van Brewster Kahle van Archive.org, o.a. in de docu van tegenlicht.
Het wereldwijd vrij beschikbaar maken van informatie zou, waar mogelijk, los moeten staan van alle lokale politieke en financiële kwesties, en prioriteit moeten hebben. Dat de realiteit anders is valt te begrijpen, maar is ook zonde. We blijven dromen..