Veranderingen en keuzes
22 februari 2011
Als je al jaren geïnteresseerd bent in de rol van bibliotheken ten opzichte van digitale ontwikkelingen in het algemeen en het online gedrag van (potentiële) klanten in het bijzonder, dan kan je gerust stellen dat het interessante tijden zijn. Het bezuinigingsspook waart rond in de culturele wereld en het is de bibliotheeksector die de hardste klappen krijgt. Leuk is dat natuurlijk niet, maar het is wel uitermate boeiend om te zien hoe mensen en organisaties daar verschillend op reageren.
Waar de een er, al dan niet noodgedwongen, voor kiest te snijden in de collecties en het personeelsbestand, besluit de ander om vestigingen te sluiten en zich veel meer te richten op diensten op maat. De ene bibliotheek kiest voor een grotere nadruk op de ontmoetingsfunctie, de andere richt zich juist sterk op de digitale dienstverlening. Het is maar net wat het best bij bestaande politieke agenda’s past, wat het meeste geld oplevert (of het minste kost) of waar het mooist mee gescoord kan worden binnen de publieke beeldvorming. De tijd zal ons leren welke bibliotheken uiteindelijk de beste keuzes maakten.
Zelf ben ik momenteel werkzaam voor verschillende bibliotheekorganisaties, die weliswaar allemaal vergelijkbare doelstellingen en hetzelfde urgentiegevoel hebben, maar toch allemaal een andere rol vervullen binnen hun eigen werkgebied. Mede daardoor hebben die organisaties verschillende toekomststrategieën, terwijl er tegelijkertijd op veel fronten samengewerkt moet worden. Dat die situatie veel uitdagingen met zich meebrengt is evident. De organisaties kunnen elkaar enerzijds aanvullen en daardoor wederzijds versterken, maar verschillende toekomstvisies vergen ook permanente feedback en dus ook overleg. Voor al dat vergaderen is echter niet veel tijd meer. Het is immers ‘vijver voor twaalf’ dan ooit tevoren. Er rest ons niets anders dan de mouwen op te stropen en door te gaan op de ingeslagen wegen. Er is nu even geen weg meer terug. Welbeschouwd is dat een zegen. Dat aspect schept namelijk een hoop duidelijkheid. Het scheelt weer tien vergaderingen, om het zo maar eens te zeggen.
Het is ook interessant om te zien hoe de politiek acteert en het publiek vervolgens reageert op de verschillende bezuinigingsmaatregelen. Als uit de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat openbare bibliotheken in 2009 nog meer dan vier miljoen leden hadden, die bijna 100 miljoen boeken leenden, dan kun je niet concluderen dat bibliotheken niet meer relevant zijn. Aan de andere kant zie je dat de politiek er in veel gevallen juist voor kiest om toch te snijden in de subsidies voor bibliotheken. Dat heeft iets tegenstrijdigs maar moet haast wel ergens op gebaseerd zijn. Het kan gewoon niet waar zijn dat al die gemeenten worden bestuurd door mensen die zich laten leiden door de waan van de dag. Dat zou pas echt zorgwekkend zijn.
Het is waarschijnlijker dat er een verschil bestaat tussen de vrolijk stemmende statistieken en de dagelijkse praktijk. Uit diverse online polls komt naar voren dat minstens de helft van de respondenten zegt de bibliotheek nog regelmatig te bezoeken. Over het profiel van die respondenten is verder niets bekend, maar de uitkomsten geven wel een indicatie van de status quo. In de praktijk zie je echter maar al te vaak dat het in veel bibliotheken rustiger is dan vroeger. Veel rustiger. En als je mensen vervolgens vraagt wat ze zoal doen in de bibliotheek, dan krijg je vaak antwoorden die niets te maken hebben met boeken. Dat is niet erg, maar het is wel een mogelijke verklaring voor het feit dat veel politici zich afvragen of je daar zoveel relatief dure gebouwen voor open moet houden. Kun je het dan ook niet af met een gezellig leescafé, met alle faciliteiten voor onbekommerde toegang tot internet en andere digitale bronnen? Moet je daar gebouwen voor in stand houden, die vol staan met boeken die veel te weinig geleend of gelezen worden? Je kunt het je afvragen.
Iets zegt me dat het precies dát is, wat de politiek doet.
Deze column verscheen vorige week op de website van Essentials Media.
@
Ben benieuwd hoe het voor Vlissingen gaat uitpakken.Kan helaas niet zelf naar de info-avonden maar ken het verhaal van Kees Haman wel, hij hield zijn betoog over de "Bibliotheek van de toekomst" ook bij de laatste studiedag van de Zeeuwse schoolmediathecarissen.
Ik hoop dat hij de mensen kan overtuigen. In de Vlissingse Bode van vandaag doen ze in 2 artikelen ook pogingen om zijn visie wat genuanceerder naar voor te laten komen dan in eerdere berichtgeving over de bezuinigingen.
Zal de politiek ook duidelijk horen wat hij, en anderen die ook de kant van meer digitale service op willen, te vertellen heeft?
Het lijkt mij een gerechtvaardigd alternatief…
Mooie bespiegeling! Hier in Nijmegen valt het me wel op hoe druk het juist altijd is in de bieb, ook in het wijkfiliaal waar ik regelmatig kom. Mensen komen er even de krant lezen, moeders met kinderen lenen een stapel prentenboeken, maar vaak genoeg zie ik ook "gewoon" mensen met een boek naar buiten lopen. En in mijn vriendenkring is er juist weer een trend om de bieb te bezoeken, vanuit het idee waarom zou je alles zelf aanschaffen. Over vijf of tien jaar liggen de zaken er ongetwijfeld anders voor, maar naast een goed doordachte toekomstvisie blijft het m.i. belangrijk om ook gewoon te kijken naar het NU. En dan valt het volgens mij echt wel mee, met die rustige bibliotheken!
@Karin: ik kan je verklappen dat ik, toen ik voor het eerst hoorde van de verschillende scenario's en deze als meest logische naar voren kwam, ik ook een avond heb na liggen denken omdat ik het zo heftig vond. In de loop van de tijd ga je echter alles eens analyseren en vergelijken en zie je in dat het idee aansluit bij alle ontwikkelingen. Het punt is vooral dat het idee deels ook al een voorschot neemt op toekomstige ontwikkelingen: daar wordt in primaire reacties vaak geen rekening mee gehouden. Er zijn natuurlijk ook wel alternatieven, zoals de grote multimediale retailbibliotheken in steden als Almere, of de samenwerkende culturele organisaties in een groot en nieuw gebouw; maar dat kost enorm veel geld en een deel van de functies zou ook door andere organisaties dan bibliotheken vervuld kunnen worden. Vandaar die vraag in de laatste alinea. Dat de discussies nu echt gevoerd gaan worden is een goede zaak. Gaat het om het verval van een stad, over de toekomst van het boek en/of cultuur of gaat het over nog eens andere zaken?
Ben wel benieuwd naar die artikelen in de Bode. Online staan ze nog niet, zag ik net. Thanks.
@Marina: Daar heb je een goed punt: er zijn zeker ook veel voorbeelden van bibliotheken die nog druk bezocht worden, ook voor de traditionele diensten en 'producten'. Het lijkt me ook, dat als je dat makkelijk kunt aantonen, dat de politiek dan ook alleen maar kan instemmen met handhaving -of zelfs uitbreiding- van budgetten.. Andersom geldt dat natuurlijk ook. Als blijkt dat een groot deel van je diensten niet of weinig gebruikt wordt, moet je ook durven kijken hoe je het anders en beter kunt doen. Zat daar net ook even met Leen over te bomen. In de cultuursector moet het ook allemaal niet te veel verzakelijken, maar wat zou het toch goed zijn als alle bibliotheken bestuurd zouden worden alsof het kleine winkels waren die winst zouden moeten maken. Dan is de drang om nieuwe dingen te doen, en efficienter te doen, meteen een stuk groter. Als iets niet loopt wordt het uit het assortiment gehaald. Als er geen klanten meer komen gaat de zaak failliet. Gek genoeg wordt er van alles gemeten, maar blijft dat aspect altijd een beetje vaag. Uiteindelijk gaat het er toch om wat de mensen willen, klant of geen klant. Als dat dan de bibliotheek is moet dat mogelijk zijn, en moet de politiek snoeien in andere zaken.
Helemaal met je eens, dat je moet stoppen als er geen belangstelling meer is, of als dezelfde functie op een andere manier beter kan worden uitgevoerd.
Ik denk echter niet dat er daarom bezuinigd wordt op bibliotheken. Wij hadden qua leden en uitleningen een beter jaar dan daarvoor, maar toch worden hoe dan ook bezuinigingen aangekondigd van zo'n tien procent. Muziekscholen zijn nog zwaarder de dupe en daar is toch helemaal geen beter alternatief voor?
Nee, de gemeente moet minder geld uitgeven en dus wordt er flink in de subsidie gesneden. En omdat het bij de bibliotheek om flinke bedragen gaat, valt daar behoorlijk wat te halen. Maar een bewust beleid en duidelijke keuze's zie ik daarin niet terug. Er wordt nl. niet gezegd, dit wil ik nog wel dat je doet of doet dat maar niet, nee we mogen zelf uitmaken waar we snijden, als we maar bezuinigen.
Dat legt, mijns inziens, het kernprobleem bloot. In goede tijden kregen we heel gemakkelijk subsidie, in slechte tijden wordt het net zo makkelijk wegbezuinigd.
Je kunt het de bibliotheek kwalijk nemen dat zij blijkbaar in de afgelopen tientallen jaren onvoldoende de waarde van haar dienstverlening heeft weten duidelijk te maken. Die waarde is ook wel erg lastig te meten en misschien is ie ook wel wat overschat in de tijd die achter ons ligt.
Ik denk niet dat je teveel vanuit het winkelidee moet gaan besturen, maar om de bezuinigingstijden te overbruggen kunnen de retail-inzichten zeker wat meer gebruikt worden. En dan dus niet alleen in de inrichting, maar ook in de bedrijfsvoering.
En wat betreft die drukke bibliotheken, er zou eens een filmpje van moeten worden gemaakt en dan de bezoekers vragen wat hen drijft om naar de bieb te komen. Die verhalen samenbrengen en je hebt m.i. een betere promotie voor de bieb dan te stellen dat de bieb toch wel even ontspannen is als Ikea (of zoiets, zoals laatst in dat promo-filmpje werd gesteld). Fragmenten van die verhalen zou je mooi kunnen gebruiken in een overleg met wethouders etc. Of is er recent nog zoiets gemaakt en heb ik dat gemist? Had natuurlijk gehoopt dat Man bijt Hond er een item aan zou wijden, met dan de onvolprezen MbH-stem als voice-over, maar heb het nog niet voorbij zien komen ;-). Volgens mij zal blijken dat de waarde van de bieb niet snel te overschatten is…
@Bas en Marina: ook dat zijn allemaal goede punten denk ik. Wat ik er dan wel weer in herken is de behoefte aan betere marketing en promotie, ook buiten de gebouwen. Dat is een al vaak besproken onderwerp, maar het duikt iedere keer weer op. Las net ook dat een klantenbehoudactie tijdens NL Leest ook weer heel wat teruggekeerde klanten had opgeleverd. Ook buiten het web is de aandachtseconomie iets dat aandacht verdient.
Overigens ben ik wel van mening dat die markteting ook wel opener en eerlijker zou mogen. Het is heel goed om filmpjes te hebben die de behoefte benadrukken en laten zien wat er allemaal goed is, maar ik vind die andere groepen, die niet of nauwelijks iets hebben met bibliotheken, toch ook altijd zo interessant. Die zouden ook veel aan het woord moeten komen, opdat we er echt van leren. Hoe kunnen we voor hen nog een rol vervullen? Wat kunnen we bijvoorbeeld betekenen op het web? Dat aspect blijft m. i. toch een zorgenkindje, maar dat wordt in de hele discussie vooral steeds vertaald als 'we hebben nu ook veel digitale bronnen'. Daarmee zijn we er nog lang niet.
Mee eens! Geen onnodig rooskleurige verhalen… immers is de bieb er niet om maar zo nodig koste wat kost te blijven bestaan zonder kritisch te kijken naar het bestaansrecht, de bieb is er voor de burger en liefst voor zoveel mogelijk. Ik denk dat het verhaal alleen maar sterker zou worden, door ook mensen aan het woord te laten komen die zeggen dat de bieb geen toekomst/functie meer heeft – en daarop reflecteren. Juist die kritische reflectie zou een subsidiegever moeten laten inzien, hier is over nagedacht, hier zit een visie achter, dan alleen maar 'pronken' met uitleencijfers of ledenaantallen…
Hear, hear! 🙂