Zelfmoord in Zeeland: de Walcherse Ziekte

26 april 2010

Tijdens het opschonen van mijn mailboxen kwam ik onderstaande tekst tegen. Het betreft een testvraag die ik in 2005 stelde aan Aladin Geschiedenis Zeeland. Het onderwerp ‘Zelfmoord op Walcheren’ had mijn interesse in die tijd omdat we er in de kroeg een paar keer over hadden zitten bomen. Ik had het gevoel dat er in Zeeland bovengemiddeld vaak zelfmoord werd gepleegd. Een vriend begon toen over ‘de Walcherse Ziekte’. Daar wilde ik graag meer van weten.

Van oud-collega Johan Francke kreeg ik een antwoord waar ik zeer tevreden mee was.

De vraag
Menigmaal kwam mij in discussies de term ‘ Walcherse ziekte’ ter ore. Het schijnt dat op Walcheren veel boeren zelfmoord hebben gepleegd in de periode na de oorlog. Mijn vraag is of dit inderdaad het geval is. In de catalogus van de Zeeuwse bibliotheek vind ik er niets over terug en op Internet evenmin, ook niet als ik zoek op zelfmoord + walcheren, of ‘walcherse ziekte’.

Is er inderdaad een periode geweest waarin veel boeren zelfmoord pleegden? Welke periode was dat en wat zijn de mogelijke oorzaken? Is de term ‘ Walcherse ziekte’ alleen bekend in de volksmond of ook in officiële documenten? Is hier uberhaupt ergens documentatie over te vinden? Worden zelfmoordgevallen binnen een bepaalde regio ook ergens bijgehouden?

Het antwoord
Middelburg, 30 augustus 2005
Direct na de oorlog was het zelfmoordcijfer in Zeeland inderdaad aanmerkelijk hoger dan elders in het land (19,5 tegen 11,1 -per 100.000 inw.), maar daarna laat Zeeland slechts een iets hoger zien dan het landelijk gemiddelde. Onderzoek naar zelfdoding in het na-oorlogse Zeeland toonde aan dat met name in de gebieden West-Zeeuwsch-Vlaanderen, Schouwen-Duiveland, Walcheren en Tholen hoog werd gescoord. Van alle Zeeuwse steden was het Walcherse Middelburg met 1,4 (zelfmoorden per 10 jaar per 1000 inw.) met afstand koploper voor Vlissingen (0,9), Terneuzen (0,8)  en Goes (0,4).

In de jaren zestig en zeventig ontstond in Zeeuws Tijdschrift een heuse polemiek omtrent dit thema. Bijgaand enkele artikelen die destijds verschenen. Vooral het artikel van Van Scheyen heeft stof doen opwaaien binnen de provincie. Of er een substantieel hoger aantal suïcidegevallen onder de Walcherse boeren was is mij niet bekend, maar kunt u wellicht in deze artikelen terug vinden.
Het tijdschrift is zowel te leen als in te zien in de Zeeuwse Bibliotheek (voor openingstijden en lokatie zie bovenvermelde website), maar ook diverse grotere bibliotheken in het land zullen dit tijdschrift in bezit hebben. Zelfdodingscijfers worden tegenwoordig o.a. door het CBS geregistreerd (zie www.cbs.nl ), maar wellicht kunt u ook bij de GGD informeren.

Literatuur:
-D. van Ooijen, ‘Zelfmoord in Zeeland’, in: Zeeuws Tijdschrift 15 (1965) 270-272.
-Arie Elshout, ‘Balans van het calvinisme in Zeeland; wederwoord naar aanleiding van het artikel “Bezwaard gemoed in Zeeland” van dr. J.D. van Scheyen’, in: Zeeuws Tijdschrift 25/ 3 en 5 (1975) 78-80 en 157-162.
-G. van Wilgenburg, ‘Zelfmoord, godsdienst, welvaart’, in: Zeeuws Tijdschrift 16 (1966)
212-214.
J.D. van Scheyen, Bezwaard gemoed in Zeeland’, in: Zeeuws Tijdschrift 24/6 (1974) 1-9.
Met vriendelijke groet;

In verband met het onderwerp heeft u wellicht enige zaken door elkaar gehaald. Van de ‘Walcherse ziekte’ is ons niets bekend, wel van de ‘Zeeuwse koorts.’ Dit staat echter los van zelfdoding. De ‘Zeeuwse koorts’ was een epidemische ziekte waardoor in het verleden veel buitenlanders werden getroffen. Aanvankelijk werd aan een soort malaria gedacht, maar achteraf is gebleken dat het om een vorm van tyfus ging die door het slechte water en de vochtige lucht en drassige bodem snel om zich heen greep. De bekendste slachtoffers hiervan zijn de Engelse troepen die in 1809 landden. Van de 16.000 man werden er uiteindelijk 13.000 ziek afgevoerd. De Engelsen trokken zich toen terug:
-A.M. van Loo-Ditmar, ‘De Zeeuwse koorts’, in: De Wete 17/2 (1988) 28-30.
-P.J.A. van Voorst Vader, ‘De Zeeuwse koorts in 1809, een ramp voor de Engelsen op Walcheren’, in: Zeeland 9/4 (2000) 144-148.

Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.
Met vriendelijke groet;

J. Francke
Zeeuws Documentatiecentrum

Zie ook het artikel Bezwaard gemoed in een regio en de tabel Zelfdoding van het CBS.

@