Mijn iPhone is mijn alles
23 maart 2009
Deze bijdrage werd ook gepubliceerd in Special 1, 2009 van Bibliotheekblad.
Eind vorig jaar zat ik naast een jongen in een rolstoel die continu op zijn iPhone zat te kijken. Toen ik hem vroeg waar hij zijn toestel zoal voor gebruikte vertelde hij me dat het apparaat ‘zijn alles’ was. “Ik maak en luister er muziek mee, het is mijn toegangspoort tot internet en ik lees er mijn studieboeken mee.” Vooral die laatste opmerking intrigeerde me. Ik ben tenslotte bibliothecaris. Toen ik hem vroeg waar hij die boeken dan vandaan haalde antwoordde hij dat hij voor een paar euro per maand geabonneerd was op een commerciële dienst waarmee hij ze ongelimiteerd kon downloaden. Ik schrok er gewoon een beetje van.
Toen ik er later over begon na te denken dacht ik aanvankelijk dat deze jongen een uitzonderingsgeval was. Zelf had ik namelijk ook eens geëxperimenteerd met het lezen van ebooks op mijn smartphone, via een applicatie met de naam Mobipocket. Dat experiment leerde mij dat het weliswaar makkelijk was om de boeken binnen te halen en dat het lezen ervan op een klein scherm nog best te doen was, maar ook dat het gebruiksgemak in het niet viel bij het lezen van een papieren boek. Mijn eerste indruk was dat het niet zo’n vaart zou lopen met de vermeende concurrentie van digitale werken.
Twee maanden later verscheen er een studente voor de inlichtingenbalie. Zij wees me erop dat een bepaald medisch naslagwerk niet aanwezig was in onze collectie. Ze voegde eraan toe dat ze het niet zo erg vond. Ze had het boek inmiddels al gedownload via het weblog Medical Heaven. Dat was eigenlijk nog makkelijker ook, vond ze. “Als ik het boek op mijn laptop heb staan kan ik er makkelijker uit citeren in de paper die ik moet schrijven.” Tegen die knip- en plaklogica kon ik weinig inbrengen. Toen ik diezelfde week het overtuigende pleidooi voor digitaal lezen las ,The once and future e-book: on reading in the digital age, ging ik overstag. De liefde voor papieren boeken leeft nog onder alle generaties maar de afkeer van digitale is voorbehouden aan de ‘digitale immigranten’, een groep waartoe de meeste bibliothecarissen zullen behoren.
Dat uitgangspunt plaatst de vele nieuwsberichten die ik in de afgelopen drie jaar las in een ander perspectief. De toekomst is mobiel, de toekomst is digitaal. Dat wil niet zeggen dat het gedrukte boek zomaar zal verdwijnen, misschien wel nooit zelfs, maar de generatie die is geboren na 1990 zal de voorkeur geven aan digitaal downloadgemak en daarbij niet alleen andere eisen stellen aan de informatiedragers zelf; zij neigen ook meer en meer naar visuele en non-lineaire verhalen, gewend als zij zijn aan het drie minuten-geweld van YouTube en de onbegrensde, interactieve werelden van videogames. Als het boek de strijd om de aandacht aan wil gaan met die media zal het meer moeten bieden dan letters op papier alleen.
Boekinnovatie online
De vraag naar eBooks is er. Dat staat voor mij wel vast. Maar hoe zit het dan met de aanbodzijde? Hoe gaan auteurs en uitgevers hiermee om? Hoe zit dat met boekwinkels en bibliotheken? Laten we om te beginnen eens kijken naar een paar innovatieve of tegendraadse voorbeelden.
- De populaire schrijver Paulo Coelho verkocht meer dan 100 miljoen boeken en stelt zelf dat dit mede te danken is aan piraterij. Daarom onderhoudt Coelho naast zijn website en weblog ook nog een ‘piratenblog’, waar hij verwijst naar alle illegale torrents (bestanden die de content bevatten op P2P-sites als The Pirate Bay en Mininova, E.) van zijn boeken. Hij ontsluit een deel ervan zelfs op Box.net. Coelho gelooft oprecht dat illegale bestanden zijn naamsbekendheid alleen maar vergroten en uiteindelijk zorgen voor meer verkochte boeken. De verkoopcijfers geven hem in ieder geval geen ongelijk. Coelho is ook actief op sociale netwerken als Facebook en MySpace
- De uitgever van Coelho, HarperCollins, is begonnen met het gratis beschikbaar stellen van boeken op hun website in de hoop er zo meer van te verkopen. De uitgever is inmiddels ook begonnen met het aanbieden van boeken die op mobieltjes gelezen kunnen worden en biedt geregistreerde leden een hoop extra’s. Concurrent Random House verkoopt online boeken per hoofdstuk, in navolging van O’Reilly. Lonely Planet doet hetzelfde met hoofdstukken uit hun immens populaire reisgidsen. De uitgever bedient daarmee niet alleen de generatie die graag op maat bediend wil worden zonder het huis uit te hoeven; hij voorziet hiermee ook in een behoefte van miljoenen reizigers: de behoefte aan extra bagageruimte.
- Cory Doctorow bood zijn boek gratis aan op het web. Scholen kregen het gedrukte boek voor niets. Toen het boek werd uitgegeven stelde Doctorow ook widgets beschikbaar waarmee het boek al beluisterd kon worden. Al die acties genereerden veel aandacht in de media, wat tot gevolg had dat Little Brother waanzinnig goed verkocht. Het belandde al snel in de top tien van bestsellerlijsten van kinderboeken. Yochai Benkler zette zijn boek The Wealth of Networks ook gratis online. De aandacht die dat genereerde leidde ook tot betere verkopen. De les: weggeven= aandacht= meer verkochte exemplaren.
- OCLC en LibraryThing hebben mobiele versies van hun catalogi ontwikkeld. Liefhebbers kunnen op hun telefoon nu (buiten de VS binnenkort) meteen zien of een boek aanwezig is in de dichtstbijzijnde bibliotheek, of in de persoonlijke collectie. Google Books gaat nog een stap verder: in de mobiele variant van hun Zoeken naar Boeken kun je boeken niet alleen opzoeken, je kunt er nu ook al 1,5 miljoen downloaden.
- Japan heeft zo zijn eigen trends. In dat land zijn romans, die zijn geschreven op een mobieltje momenteel erg populair. Ze worden voornamelijk geschreven door amateurschrijvers die dode momenten in de metro of de koffiepauze benutten om boeken te schrijven. Van het ‘telefoonboekje’ (keitai shousetsu) ‘Love Sky’ werden al meer dan 1,2 miljoen exemplaren verkocht. Dit soort boeken schijnen in Japan de helft van de bestsellerlijsten voor hun rekening te nemen.
Het is een willekeurige greep uit de nieuwsberichten van de afgelopen maanden. Je zou een compleet boek kunnen wijden aan de digitale ontwikkelingen rondom boeken. Als je daarbij in het achterhoofd houdt dat – ondanks de recessie- de omzet van webwinkels als Bol en Amazon ook in 2008 weer sterk is gestegen, kun je stellen dat de belangstelling voor boeken onverminderd groot is. Het gedrukte boek lijdt nauwelijks terreinverlies maar digitaal en mobiel rukken overduidelijk op.
Bibliotheken
De grote vraag is natuurlijk wat de bibliotheekbranche nu met al deze ontwikkelingen aanmoet. De meeste technieken staan weliswaar nog in de kinderschoenen maar ontwikkelen zich zo snel dat het erg lastig is om er adequaat op te anticiperen. Als je de discussies volgt op Bibliotheek 2.0 leer je dat er her en der wel initiatieven worden ontplooid maar ook dat het ontplooien relatief veel voeten in de aarde heeft. Innovatie is aan bibliotheken best besteed maar als het gaat om snelle innovatie ligt dat toch iets genuanceerder.
- Het aantal bibliotheken dat hun websites en catalogi ook gereed heeft gemaakt voor mobiele apparatuur is anno 2009 nog op twee handen te tellen.
- DOK Delft heeft in 2006 een mooi downloadconcept ontwikkeld met TANK U maar je kunt nog niet zeggen dat veel bibliotheken dat concept hebben overgenomen.
- Meerdere bibiotheken experimenteren met het uitlenen van de Iliad maar de ervaringen zijn te divers om te leiden tot veel navolging. Een afwachtende houding wordt in de hand gewerkt door het succes van Amazon’s Kindle en het veelbelovende karakter van Philips’ Readius.
- NBD/Biblion experimenteert, samen met een paar grote bibliotheken, met het uitlenen van ebooks. Een lovenswaardig initiatief, maar de meeste aandacht gaat vooralsnog uit naar de complexheid van het systeem en de ingebouwde beperkingen, zoals het alweer achterhaalde Digital Rights Management tegen kopiëren, en de regel dat een digtaal boek maar een keer tegelijkertijd kan worden uitgeleend.
Zoals wel vaker zijn het dus toch weer copyrightkwesties die maken dat het aanbod van bibliotheken verbleekt bij wat er online te vinden is. De bedoelingen zijn goed, maar we kunnen weinig anders dan erkennen dat we het niet meer kunnen winnen van legale sites als Gutenberg.org, Archive.org en Google Books en nog minder van illegale, zoals The Pirate Bay of het besloten BitMe.org.
Wat moet je dan als bibliotheek? Dezelfde koers aanhouden en hopen dat de liefde van onze klanten voor het gedrukte boek nog groot genoeg is om ons te behoeden voor transformatie tot boekenmusea? Investeren in de waan van de dag om na een paar jaar te constateren dat de Return on Investment een beetje teleurstellend was? Samenwerken met grote, commerciële partijen als Bol?
In dat laatste geloof ik eerlijk gezegd nauwelijks. Ik zie veel mogelijkheden op het gebied van online zichtbaarheid en vindbaarheid van onze collecties, maar die mogelijkheden zie ik ook in Wikipedia. Ik heb al veel te lang het gevoel dat we juist daar als sector veel kansen laten liggen. Volledige aansluiting bij commerciële partijen om onze collecties te ontsluiten is op de korte termijn denk ik niet haalbaar. Om allerlei redenen ‘zitten wij nu eenmaal op onze data’ en staan onze deuren niet ver genoeg open om de gewenste koppelingen te kunnen leggen. In die zin is het wellicht verstandiger om de samenwerking te zoeken met open initiatieven als Open Library, Library Thing of ‡biblios maar ook dat is nog niet zo eenvoudig. De sector is afhankelijker van de bestaande (gesloten) informatiesystemen en catalogi dan wenselijk is voor snelle actie.
Je hoort vaak dat we het moeten hebben van onze gidsfunctie. We kunnen verzamelingen aanleggen van goede, legale en betrouwbare ebooksites en die desnoods ontsluiten in onze catalogi. Maar zitten onze klanten daar op te wachten? Is het niet zo dat je zulke sites veel sneller vindt met Google c.s.? Is het dan wel verstandig om daar tijd en geld in te investeren?
Traditioneel
Op dit moment (het kan volgende maand weer anders zijn) heb ik de indruk dat bibliotheken er verstandig aan doen de nadruk te leggen op de collecties die we al bezitten en op de verhalen die wij aan onze klanten, en vice versa, te vertellen hebben. Eind januari schreef ik op mijn weblog:
“Ik geloof oprecht in de meerwaarde van oude media en instituten als de bibliotheek maar ik zie ook hoe snel het informatielandschap verandert en wat dit doet met nieuwe generaties informatiezoekers. Ik geloof in het goeie ouwe boek maar ook in de rijkdom van netwerken.”
Wij van de bibliotheek distribueren informatie en verrijken die soms. We hebben echter geen monopolie op de waarheid. We zijn misschien informatievaardiger dan ‘amateurs’ maar je kunt je afvragen hoe belangrijk dat nog is, in een post-feiten maatschappij. Ik geloof wél dat we onze informatievaardigheden kunnen aanwenden om nieuwe generaties mediawijzer te maken, zelfs de mediawijsneuzen. Maar niet voordat we hun aandacht hebben weten te vangen.
Als iedereen vervalt in powerbrowsen, ook de wetenschappers, moet je zoeken naar manieren om op te vallen, om boven het informatiemaaiveld uit te steken. Natuurlijk zou het mooi zijn als we dat zouden kunnen doen met al het fraais dat onze samenwerkingspartners en informatieleveranciers ons te bieden hebben. Echter: een groot deel van die grappenmakers begrijpt nog steeds niet hoe de informatiewereld van nu in elkaar steekt. Ze houden de deuren op slot maar beseffen niet dat er steeds minder mensen zijn die om de sleutel vragen.
Moeten wij ons laten meesleuren in die val? Moeten we het toestaan dat mensen vergeten wat bibliotheken bevatten? Dan sterven we. En eenmaal dood en begraven zullen wij die mensen nog steeds missen. Wij hen meer dan zij ons.
Om te voorkomen dát mensen ons vergeten moeten we vertellen wie we zijn en wat we doen. Wat we vinden van de collecties die we bezitten. Hoe we ons voelen. Wat we willen. En dat allemaal online. In netwerken en op blogs, in beeld en geluid. En we moeten toestaan dat onze klanten kunnen reageren en elkaar en ons kunnen ontmoeten. Fysiek en digitaal. Met hun verhaal. Met hun vragen.
Onze meerwaarde zit ‘m in het menselijke en hoewel het menselijke voortkomt uit het analoge bevinden de grote kansen zich nu online…op het digitale infotainmentslagveld.
@
Meer lezen:
//arstechnica.com/gadgets/news/2009/02/the-once-and-future-e-book.ars
//medheaven.blogspot.com/
//bibliotheek20.ning.com/profiles/blogs/google-books-mobiel
//dokstation.wordpress.com/2006/11/21/dok-delft-en-probiblio-onthullen-tank-u/
//booksearch.blogspot.com/2009/02/15-million-books-in-your-pocket.html
//www.moqub.com/2008/04/22/op-zoek-naar-de-iliad/
//bibliotheek20.ning.com/video/694094:Video:7064
//www.ebookreaders.nl/article.php?article_id=616
//www.zbdigitaal.nl/2008/01/in-de-ban-van-het-ding-vooral-van-de.html
//www.zbdigitaal.nl/2008/04/mobipocket-gratis-ebooks-op-je.html
//www.zbdigitaal.nl/2008/02/uitgever-harpercollins-zet-gratis.html
//www.zbdigitaal.nl/2008/12/paulo-coelho-liefhebber-van-het-nieuwe.html
//www.zbdigitaal.nl/2009/01/worldcat-gaat-mobiel.html
//www.zbdigitaal.nl/2008/05/little-brother-of-de-kunst-van-het.html
//www.zbdigitaal.nl/2007/12/helft-japanse-bestsellers-geschreven-op.html
//www.zbdigitaal.nl/2009/01/kermis-3-over-nut-en-noodzaak-van.html
Wauw!
Bedankt voor deze indrukwekkende post!
Nog eens rustig weer eens lezen zal ik. En even laten bzinken.
Dank je Jouke. Leuk dat je er de tijd voor neemt!
Zelf beschouw ik het zo dat na de databases, en tijdschriften nu de boeken aan hun digitalisergingsslag toe zijn. Maar (wetenschappelijke-)uitgevers en bibliotheken zijn nu samen opzoek naar de goede businessmodellen om een en ander in het vat te gieten. Doorslaggevende businessmodellen zijn er nog niet. Het is zoeken en aftasten. En onderwijl zien hoe de gebruikers omgaan met het gebodene.
We leven wat dat betreft in spannende tijden.
Een hartverwarmend en gepassioneerd verhaal. Dank je wel! De rij met links laat ik even voor wat het is, die zal ik t.z.t. bekijken.
Maarre ….digitale immigranten? Valt dat uit te leggen?
@ Wouter: dat ben ik met je eens. Ik denk dat ze wel wat moois weten te verzinnen. Mensen zijn best bereid een beetje te betalen, als een product goed voldoet. Het bedrijf dat echt oog heeft voor de gebruiksvriendelijkheid zal denk ik spekkkoper zijn.
@ Cis:jij ook bedankt!
Het begrip ‘digitale immigranten’ verwijst naar mensen die niet zijn opgegroeid met technologie. Mensen die na 1990 zijn geboren weten niet beter dan dat internet met al z’n toepassingen er is. Zij zijn de ‘digital natives’. Digitaal is hun moedertaal.
Wij zijn geboren in de tijd waarin al die technologie nog geen gemeengoed was. Wij moe(s)ten ons de taal en de mores ‘land van de digitale technologie’ aanleren.
Knap artikel, Edwin!
Nog te vaak bakken wij als informatiebakkers blauwe broodjes… en dan gaan we vervolgens in een hoekje zitten simmen, omdat we zowel letterlijk als figuurlijk maar een klein publiek bereiken. En toch lijkt dit voor vele bakkers veiliger dan het veranderen van recept.
“Is het nog ver, Grote Smurf?”
“Ja, heel ver!”
Mooi discussievoer voor DB, lijkt me:)
@ Christian. Thanks. We smurfen de oplossingen wel bij elkaar, als we maar een beetje doorsmurven ^^
@ Karolien: je weet: het is allemaal cc hier. Voel je dus zeker vrij!
Echt een mooi verwoord stuk, dat ook hier zeker tot nadenken stemt…
@LeWi: dank je wel!
Super Edwin, je bespaart me door deze indrukwekkende post een boel literatuuronderzoek-werk voor mijn scriptie :-)! Bedankt!
Kijk Leen, dat doet me nu deugd! Succes ermee!
Wij staan als bibliotheek voor de keuze om te investeren in innovatieve digitale media. Indien ja, wat zou jij op dit moment adviseren?
Poeh Jose, dat is een moeilijke vraag. Het hangt er helemaal vanaf welke doelgroepen je er mee wilt bereiken, of er genoeg draagvlak voor is en over welke middelen je beschikt. Het moet natuurlijk ook aansluiten op de andere dingen die jullie bieden.
Zelf zie ik wel veel in de grote touchscreens, waar mensen interactieve dingen mee kunnen doen, maar het lijkt me ook heel interessant om te experimenteren met de Readius. Het punt is dat je ook snel het risico loopt te investeren in iets dat morgen weer achterhaald is. Dat soort dingen moet je goed afwegen.
Eigenlijk is dit een onderwerp waar je goed een middag over kunt brainstormen….
Dat doen we ook zeker in onze digigroep, maar ideeën van anderen zijn voor ons ook heel belangrijk en onontbeerlijk.
Als je nog een keer gerichte vragen hebt over een specifiek onderdeel of product kan ik je later misschien alsnog van dienst zijn Jose! Succes ermee!
Mijn complimenten voor dit uitstekend stuk. Wel een beetje lang ; ) mijn 3-minuten-aandacht werd getoetst.
In Seattle hebben de voormalige ‘city librarian’ Deborah Jacobs (start nu voor Gates Foundation biebs world wide) en architect Rem Koolhaas met Bill Gates aan tafel gezeten om de toekomst van het gedrukte boek te bespreken. De Man concludeerde dat er ondanks e-uitgave ‘always will be books’. Vandaar dat er ruimte is geschapen voor groei van de papieren collectie (bij aanvang 900.000 items, ruimte voor 1.4 miljoen).
Hier zijn de biebs gratis, en met name de Seattle Central Public Library is een laagdrempelige ontmoetingsplek, de ‘living room’ als een overdekt stadsplein.
Wij hameren er op dat op het internet gevonden informatie minder betrouwbaar is dan de door bibliothecarissen geleverde.
Het menselijk element blijkt belangrijk in de bibliotheek. Met name de employees en vrijwilligers in coffeeshop, achter welcome desk, en in de gift shop staan voor ‘het gezicht’ van de bieb.
Eye-to-eye intermenselijk contact wordt juist nu als belangrijk ervaren.
Het objectief van Rem Koolhaas was een transparante bibliotheek te creeëren, waardoor mensen over de drempel zouden worden getrokken. Zijn ze eenmaal binnen, dan trekken ze een boek uit de muur (nou ja, schappen) en wie weet lenen ze het wel, en dan zijn ze snel ‘hooked’.
Geef de bieb een meerwaarde door de funktie uit te breiden, het lijkt hier te werken //www.spl.org
Hoi Judith,
Dank je wel, het is erg leuk om een reactie te krijgen vanuit Seattle. Jullie bibliotheek is natuurlijk wel een beetje het summum, op het gebied van ontmoeting en architectuur. Zou er graag eens een kijkje nemen want ik denk dat het een bijzonder leerzame omgeving is!
De bijdrage was inderdaad ongewoon lang. Dat komt omdat ik het oorspronkelijk schreef voor Bibliotheekblad.
Je Nederlandse naam in combinatie met SPL.org intrigeerde me en ik heb je CV op //www.dutchessabroad.com/bio/index.html vol verbazing zitten lezen. Wat heb jij een rijke achtergrond en ervaring zeg!
Nogmaals bedankt voor je reactie.