Agnotologie, of het probleem met feiten

15 april 2017

Als mensen ontdekken dat ze zijn voorgelogen worden ze meestal boos. Of verdrietig. In de normale, dagelijkse omgang met anderen zijn er maar weinig mensen die leugens kunnen waarderen of accepteren. Als leugenaars betrapt worden is de kans groot dat ze uiteindelijk zullen worden afgewezen, ontslagen, of veroordeeld.

Als het gaat om leugenaars die bovenaan de maatschappelijke ladder staan wordt dat opeens anders. Ook zij kunnen rekenen op afkeuring, maar ze komen vaak gewoon weg met hun leugens omdat ze als machthebbende ongrijpbaar zijn óf omdat ze van leugens simpelweg waarheden maken. President Trump bijvoorbeeld liegt aan de lopende band dat het gedrukt staat, en dan nog heel opzichtig ook. Zijn ‘alternatieve feiten’ worden dagelijks weerlegd door journalisten, wetenschappers en andere politici, maar het lijkt allemaal niks uit te maken. De wereld staat erbij en kijkt ernaar.

Als je je afvraagt hoe dat mogelijk is kan ik je het artikel ‘The Problem With Facts’ van econoom Tim Harford aanbevelen. Dat is een zeer interessant stuk, waarin de auteur parallellen trekt tussen de wijze waarop het circus Trump omgaat met feiten en de manier waarop de tabaksindustrie dat decennia lang deed. Al in de vroege jaren 50 werd bewezen dat ‘Big Tobacco’ verantwoordelijk was voor heel veel medische ellende, maar door ontkenning, verdraaiing en bagatellisering van feiten wist de industrie rechtszaken lang uit te stellen. Trump lijkt het draaiboek voor die manier van communiceren een op een te hebben overgenomen.

In het artikel haalt Harford het begrip agnotologie aan. Daar had ik nog nooit van gehoord. Het blijkt een neologisme te zijn dat in 2001 werd gemunt door Robert N. Proctor, een hoogleraar aan de Stanford-universiteit, die gespecialiseerd is in de geschiedenis van de wetenschap en technologie. Agnotologie is de studie van cultureel-geïnduceerde onwetendheid of twijfel, met name de publicatie van onjuiste of misleidende wetenschappelijke gegevens. Over dat begrip zegt Proctor nu dat het belangrijker is dan ooit. Volgens hem leven we in het gouden tijdperk van onwetendheid, met Trump en Brexit als ultieme voorbeelden. Harford schetst in grote lijnen de gevolgen daarvan en komt zelfs met zoiets als een mogelijke oplossing om het probleem te bestrijden. Lezen dus, dat artikel!

@

Deze bijdrage verscheen ook in de rubriek IP Lingo, in IP 3, 2017.